ใครชอบดูหนังเกี่ยวกับฉลามบ้าง? คงจะปฏิเสธยากว่านับตั้งแต่หนังอย่าง Jaws ภาคแรกในปี 1975 เป็นต้นมา ภาพของฉลามในวัฒนธรรมป๊อปนี่มันเป็นสัตว์ที่น่ากลัวที่สุดในท้องทะเลมาตลอดเลย เรียกได้ว่าในทุกยุคมันก็จะมีหนังฉลามมาตลอด (ยุคก่อนก็จะมี Deep Blue Sea และล่าสุดนี้ก็มี The Meg) ซึ่งภาพมันก็ย้ำให้เรารู้สึกว่าฉลามเนี่ย เป็นสัตว์ที่น่ากลัวที่สุดในท้องทะเล เป็นสัตว์ที่ไม่ต้องกลัวใคร เพราะอยู่สูงสุดของห่วงโซ่อาหาร
แต่งานวิจัยล่าสุดมีการยืนยันว่า ‘ความเชื่อ’ นี้ไม่จริง เพราะ ‘ฉลามขาว’ ที่เป็นฉลามพันธุ์ใหญ่ที่สุดในโลก ก็มีสัตว์ทะเลที่มันเกรงกลัวอยู่ และสัตว์ที่ว่าคือ ‘วาฬเพชฌฆาต’ (ทุกวันนี้ไม่นิยมใช้คำว่า ‘ปลา’ นำหน้าแล้ว)
วาฬเพชฌฆาตนี่นะ?
จริงๆ วาฬเพชฌฆาตนี่มันมีภาพที่เป็นมิตรอยู่มากในวัฒนธรรมป๊อป เพราะเอาง่ายๆ ถ้าหนังฉลามที่ดังที่สุดคือ Jaws ที่เป็นเรื่องของฉลามขาวยักษ์กระหายเลือดฆ่าคน หนังวาฬเพชฌฆาตที่ดังที่สุดก็คงจะเป็น Free Willie (1993) ที่เป็นเรื่องของเด็กที่ไปเป็นเพื่อนกับวาฬเพชฌฆาต ดังนั้นภาพวาฬเพชฌฆาตในความทรงจำของเรานั้นเป็นมิตรกว่าเยอะ
แต่จริงๆ ตามธรรมชาติ มันกลับเป็นนักล่าที่โคตรโหด
นักวิทยาศาสตร์สงสัยกันมานานแล้วว่า ในทะเลนี่สรุปว่าฉลามขาวหรือวาฬเพชฌฆาตอะไรโหดกว่ากัน เพราะตั้งแต่ปี 1997 แล้ว มีคนเคยพบวาฬเพชฌฆาตจับฉลามกิน แต่หลังจากนั้นเป็นเวลานานก็ไม่ได้มีคนทำการศึกษาเรื่องนี้ต่อ
จนมาในปี 2009 ทีมวิจัยในอเมริกา ได้ทำการติดเครื่องติดตามฉลามขาว 17 ตัวแถวหมู่เกาะฟารัลลอน (Farallon Islands – อยู่นอกชายฝั่งของรัฐแคลิฟอร์เนีย) เพื่อศึกษาพฤติกรรมของฉลามขาวที่มักจะมาแถวนั้นเพื่อจับแมวน้ำช้างกิน (แถวนั้นเป็นถิ่นที่อยู่อาศัยของแมวน้ำช้าง) แต่ทีมวิจัยก็ต้องเป็นงง ว่าอยู่ดีๆ ทำไมฉลามขาวถึงออกนอกพื้นที่ของการล่าไปเฉยๆ ก่อนที่ทีมวิจัยจะพบว่า ตอนที่ฉลามขาวจากไป พวกวาฬเพชฌฆาตก็เข้ามาในพื้นที่พอดี
ทีมวิจัยก็เลยสงสัยว่า เป็นเรื่องบังเอิญหรือเปล่า เลยไปขุดคุ้ยข้อมูลในฐานข้อมูลเกี่ยวกับการย้ายที่ล่าของเหล่าสัตว์ทะเลแล้วก็โป๊ะแตก เพราะเมื่อลองดูข้อมูลที่บันทึกกันไว้เกือบ 30 ปี ทางทีมก็ค้นพบว่า มันมีแพตเทิร์นชัดเจนว่า เมื่อใดที่วาฬเพชฌฆาตเข้ามาในพื้นที่ล่าของฉลามขาว ฉลามขาวจะเป็นฝ่ายที่เผ่นออกนอกพื้นที่ แล้วก็เรียกได้ว่าเผ่นไปนานเลย กว่าฉลามชาวจะกล้ากลับมาก็คือหลังฤดูล่าแล้ว หรือบางทีคือฉลามขาวก็ไม่กล้าเข้ามาในพื้นที่นั้นอีกเป็นปีๆ
และนี่เป็นจริงแม้กระทั่งในเคสที่วาฬเพชฌฆาต แค่ ‘ว่ายน้ำผ่าน’ เท่านั้น ไม่ได้มาแย่งล่าตัวอะไรเลย
ทีมวิจัยก็เลยสรุปว่า ฉลามขาวเนี่ย ‘กลัว’ วาฬเพชฌฆาต แล้วตีพิมพ์บทความลงใน Scientific Report ในปี 2019
ดังนั้นในแง่นี้ ข้อมูลทางวิทยาศาสตร์มาแบบนี้ เราอาจต้องแก้ไขความเข้าใจเรื่องจุดยอดของห่วงโซ่อาหารในท้องทะเลทั้งหมดเลย หรือกระทั่งภาพของวาฬเพชฌฆาตที่โดนฉลามกินแล้วมาลอยเกยตื้นใน Jaws II เนี่ย เราก็คงจะต้องตีว่ามันน่าจะไม่มีโอกาสเกิดขึ้นจริงเช่นกัน
ทำไมถึงเป็นแบบนั้น? ทำไมฉลามขาวถึงกลัววาฬเพชฌฆาต?
เอาง่ายๆ ก่อนเลย ฉลามขาวที่เคยเจอกันตามธรรมชาติ ตัวใหญ่แบบใหญ่สุดๆ ที่มีบันทึกกันมา มันยาว 6 เมตร หนักประมาณ 2 ตัน (ส่วนตัวทั่วๆ ไปนี่จะยาว 4-5 เมตร) อันนี้เน้นว่า คือขนาดใหญ่แบบสุดๆ แล้วนะ ส่วนวาฬเพชฌฆาต ขนาดแบบเต็มวัยปกติมันก็คือ 6-7 เมตร และหนักราวๆ 4-6 ตัน (อันนี้ยังไม่ต้องนับวาฬเพชฌฆาตตัวใหญ่ที่สุดเท่าที่บันทึกมาได้ ที่ยาวราว 10 เมตร หนัก 10 ตัน)
พูดง่ายๆ คือ วัดกันที่ทั้งความยาวและน้ำหนักแล้ว ก็เรียกว่า ‘มวยคนละรุ่น’ ฉลามขาวสู้วาฬเพชฌฆาต ไม่ได้เลย
แต่ที่ยิ่งกว่านั้นคือ ธรรมชาติของฉลามขาวนี่จะออกล่าเดี่ยวๆ แต่วาฬเพชฌฆาตจะล่ากันเป็นกลุ่ม ดังนั้นถ้าปะทะกัน ฉลามขาวก็มักจะโดนรุมฃ
ซึ่งที่วาฬเพชฌฆาตมันล่าเป็นกลุ่มได้ เพราะมันเป็นสัตว์ที่ฉลาดมาก มันมีการสื่อสารระหว่างกัน และสามารถเรียนรู้สิ่งต่างๆ ได้เยอะมาก เรียกได้ว่าสติปัญญานี่สูงกว่าฉลามขาวอย่างเทียบไม่ได้เลย
ในเมื่อสู้กันไม่ได้แบบนี้ ก็ไม่แปลกที่ฉลามขาวจะต้องถอย
เพราะถ้าไม่ถอย ก็อาจกลายเป็นอาหาร หรือกระทั่ง ‘ยาชูกำลัง’ ได้ เพราะก็มีรายงานมาตั้งแต่ปี 2017 แล้วว่า มีซากฉลามขาว 5 ตัวเกยตื้นที่ชายฝั่งแอฟริกาใต้ ซึ่งทุกตัวล้วนมีรูตามตัว และตับก็หายไป
ก่อนที่จะคิดว่ามันเป็นเรื่องลึกลับอะไร ทีมชันสูตรยืนยันว่ารอยแผลนั้นเป็นฝีมือของวาฬเพชฌฆาต ดังนั้นมีหลักฐานชัดเจนว่า วาฬเพชฌฆาตตามธรรมชาติ มีการล่าฉลามเพื่อ ‘กินตับ’ จริง ซึ่งถามว่าทำไมต้อง ‘กินตับ’? นักวิทยาศาสตร์ชี้ว่า น่าจะเป็นเพราะตับเป็นแหล่งพลังงานที่สูง วาฬเพชฌฆาตก็เลยจับฉลามกินตับซะเป็นยาชูกำลัง
และแล้วฉลามขาวก็เลยต้องตกลงมาจากจุดสูงสุดของห่วงโซ่อาหารแห่งท้องทะเลด้วยประการละฉะนี้เอง
แต่ก่อนที่เราจะจบบทความนี้ แล้วท่านผู้อ่านจะกลัวความโหดของวาฬเพชฌฆาตกันเวลาไปเที่ยวทะเล เราต้องเรียนว่า วาฬเพชฌฆาตเป็นสัตว์ที่แทบไม่เคยเข้าจู่โจมมนุษย์เลย ในภาวะที่มันอยู่ในทะเลตามธรรมชาติ คือเท่าที่มีการบันทึกมาในประวัติศาสตร์ มันเคยจู่โจมมนุษย์แค่ไม่กี่ครั้ง และไม่มีครั้งไหนที่ทำให้ถึงตาย
ซึ่งในทางกลับกัน ก็พบเช่นกันว่า วาฬเพชฌฆาตเนี่ย ถ้ามนุษย์จับมันมาขังตามสวนสัตว์น้ำ บางครั้งมันจะเครียด และทำร้ายมนุษย์ ซึ่งบางทีก็ถึงตาย (ไปดูลิสต์ได้ที่ https://en.wikipedia.org/wiki/Killer_whale_attack)
ดังนั้นถึงที่สุดแล้ว เราก็ประมาทสัตว์นักล่าที่มีสติปัญญาระดับสูงชนิดนี้ไม่ได้เลย แม้ว่าภาพลักษณ์ของมันจะดูน่ารักอยู่ไม่น้อยก็ตาม
อ้างอิง
- Scientific Reports. Killer whales redistribute white shark foraging pressure on seals. https://www.nature.com/articles/s41598-019-39356-2
- Independent. Pair of ‘liver eating’ killer whales scare off great white shark population in South Africa. https://www.independent.co.uk/climate-change/news/killer-whales-eat-liver-great-white-shark-b2112321.html