รู้ไหม? ต้นไม้กำลังคุยกันผ่าน ‘เชื้อรา’

วิทยาศาสตร์ข้องใจมานานว่าความจริงแล้ว ‘ต้นไม้’ เป็นสิ่งมีชีวิตที่ซับซ้อนมากกว่าที่ตาเราเห็น มันอาจไม่มีอวัยวะที่เหมือนกับสัตว์ ไม่มีเส้นประสาท และไม่มีสมองสั่งการ แต่นั่นก็ไม่ได้หมายความว่ามันจะเป็นเหมือนกับก้อนหินโดดเดี่ยวที่มีชีวิต พืชเองก็มีความซับซ้อนในตัวเองและมีโครงค่ายสังคมของพันธมิตรและเครือญาติที่ ‘สื่อสารกันได้’ เช่นกัน

ต้นไม้ไม่ได้สื่อสารผ่านเสียงเหมือนกับเรา แต่ที่ผ่านมานักวิทยาศาสตร์ค้นพบว่ามันสามารถสื่อสารกันในเรื่องสำคัญๆ ได้ เช่น ถ้าหากมีไฟไหม้ป่าทางทิศตะวันตกของป่า ต้นไม้ทางทิศตะวันออกอาจเริ่มผลัดใบแม้ว่าไฟจะยังมาไม่ถึงตัว ต้นไม้สามารถเตือนเพื่อนบ้านให้ระวังถ้าหากมีอันตรายเข้ามาใกล้ แต่กระบวนการเหล่าดำเนินไปด้วยความเชื่องช้าด้วยเวลาแบบต้นไม้ ทำให้มนุษย์มักไม่ทันสังเกตความเปลี่ยนแปลง

แต่ต้นไม้สามารถสื่อสารกันได้ยังไง?

โครงข่ายการสื่อสารของต้นไม้เกิดขึ้นได้ด้วยการพึ่งพาสิ่งมีชีวิตในอีกอาณาจักรหนึ่งที่ยิ่งใหญ่ไม่แพ้กันอย่าง ‘เชื้อรา’ (Fungi) นักวิทยาศาสตร์พบว่าพืชเกือบทุกชนิดบนโลกมีความสัมพันธ์อันดีกับราที่อยู่ใต้ดินและราเหล่านี้เป็นตัวเชื่อมต่อรากของต้นไม้แต่ละต้นเข้าด้วยกันเป็นโครงข่ายที่เรียกว่าไมเคอร์ไรซา (mycorrhizal)

โครงข่ายของพืชและเชื้อรานี้มีความสำคัญอย่างมากสำหรับการมีชีวิตรอดของต้นไม้ การเจริญเติบโต หรือพฤติกรรมของมัน โดยเชื้อราส่วนใหญ่มักอยู่ใต้ดินลึกลงไปในชั้นเดียวกับรากของต้นไม้ และพวกมันเชื่อมต่อกันด้วยเส้นใยที่ถักทอเรียกว่าไมซีเลียม (mycelium) ซึ่งเคลือบรากต้นไม้รวมถึงรากฝอยในระดับเซลล์ ซึ่งก่อให้เกิดความสัมพันธ์ทางชีวภาพที่ใกล้ชิดกันมายาวนานระหว่างสิ่งมีชีวิตในสองอาณาจักร

เพื่อแลกเปลี่ยนกับการสื่อสารพืชแบ่งปันกลูโคสที่ได้จากการสังเคราะห์แสงให้กับเชื้อรา และเชื้อราก็จะดูดซึมสารอาหารในดินให้กับต้นไม้ เช่น ฟอสเฟตและไนเตรต แบ่งปันเป็นผลประโยชน์ร่วมกัน

ต้นไม้ก็ใช้ผลประโยชน์ของโครงข่ายนี้ในการสื่อสารกันเอง เช่น เมื่อถูกแมลงโจมตีมันจะเตือนต้นอื่นๆ ล่วงหน้าถึงอันตราย เพื่อให้ต้นอื่นปล่อยสารเคมีบางชนิดที่สามารถยับยั้งศัตรูพืช และมีงานวิจัยที่พบว่าต้นไม้ที่เครียดหรือใกล้ตายบางต้นจะส่งต่อทรัพยากรพิเศษในตัวให้กับเพื่อนบ้านเพื่อให้ต้นไม้รอบๆ แข็งแรงขึ้นในการรับมือกับศัตรูพืชหรือโรคระบาดได้ด้วย

ไม่ใช่แค่การสื่อสารกันเท่านั้น ต้นไม้ยังใช้ประโยชน์จากโครงข่ายเชื้อราในการแบ่งปันสารอาหารให้กับ ‘ต้นอ่อน’ ญาติมิตรของมันเอง ที่ยังเติบโตไม่พอและถูกบดบังจากต้นอื่นๆ จนสังเคราะห์แสงได้น้อย โดยต้นไม้ใหญ่จะแบ่งปันสารอาหารที่ได้รับให้กับต้นอ่อนผ่านเส้นใยของเชื้อราเพื่อให้มันอยู่รอด

และที่น่าตื่นตาตื่นใจคือ นักวิทยาศาสตร์ยังพบเจอการเกื้อกูลกันของต้นสนดักลาส (Douglas) และต้นเบิร์ช (Birch) ที่ผลัดใบกันคนละฤดูและอาศัยการดูดซึมคาร์บอนของอีกต้นหนึ่งมาแบ่งปันกันในช่วงที่อีกต้นผลัดใบ

โครงข่ายไมเคอร์ไรซาเชื่อมโยงป่าและต้นไม้แต่ละต้นเข้าด้วยกัน ผ่านความสัมพันธ์อันดีของเชื้อราและพืช ต้นไม้สามารถสื่อสารกันถึงภัยอันตรายและส่งต่อสารอาหารให้แก่กันได้ในเวลาจำเป็น เรื่องนี้เป็นสิ่งยืนยันอันดีว่าพืชเองก็เป็นสิ่งมีชีวิตหลายเซลล์ที่ซับซ้อนและมีสังคมเช่นเดียวกับสัตว์ เพียงแค่เรามักมองข้ามไปเพราะมองไม่เห็นด้วยตาเปล่าเท่านั้นเอง

อ้างอิง

• Lets talk science. How do Trees Communicate? . https://bit.ly/3EVNvxL
• Smithsonian mag. Do Trees Talk to Each Other? . https://bit.ly/3IRb5hv
• Npr. Trees Talk To Each Other. ‘Mother Tree’ Ecologist Hears Lessons For People, Too. https://n.pr/3GLH2pF