ประวัติศาสตร์ย่อของการ “แคมปิ้ง” จากการตั้งแคมป์เพื่อไปรบของทหารสู่การพักผ่อนของชนชั้นกลาง

ตั้งแต่เกิดโควิด-19 เป็นต้นมา การพักผ่อนอย่างหนึ่งที่ชนชั้นกลางไทยหันมานิยมมากขึ้นเรื่อยๆ ก็คือการ “ไปตั้งแคมป์”

เหตุผลหนึ่งอาจเป็นเพราะช่วงนี้คนที่เคยไปเที่ยวต่างประเทศประจำก็ไปไหนไม่ได้ ดังนั้นเลยต้องเที่ยวในประเทศแทน

แต่ครั้นจะเที่ยวในประเทศที่ฮิตๆ คนก็ไปกันอย่างแออัด และหลายคนก็คงจะกลัวติดโรค ก็เลยพยายามจะหาการพักผ่อนหย่อนใจใหม่ในพื้นที่ไม่แออัด มีอากาศถ่ายเท ไม่จำเจ

และหวยก็มาออกกับ “การตั้งแคมป์”

คนอเมริกันบ้าแคมปิ้ง

สิ่งที่คนบ้านเราทำก็เป็นการเดินตามรอยการตั้งแคมป์ของคนในประเทศพัฒนาแล้วจำนวนมาก เรียกได้ว่าเขาตั้งแคมป์กันมานานนมแล้ว บ้านเราเพิ่งมาทำ

ตรงนี้บางคนอาจสงสัยว่า แล้วมนุษย์นั้นเริ่ม “ตั้งแคมป์” หรือให้ตรงกว่านั้นคือมนุษย์เริ่ม “ไปแคมปิ้ง” ในฐานะการพักผ่อนหย่อนใจได้อย่างไร?

นี่น่าจะเป็นคำถามใหญ่ และจะพูดรวมๆ ก็คงจะยาก เพราะพลวัตในแต่ละประเทศก็ต่างกัน

แต่ในที่นี้ LOCALRY อยากจะเล่าประวัติ “การแคมปิ้ง” ในอเมริกา ซึ่งเป็นประเทศที่เรียกได้ว่า “บ้าแคมปิ้ง” เป็นอันดับต้นๆ ของโลก ระดับที่มันกลายเป็น “งานอดิเรกประจำชาติ”

และถ้าถามว่าบ้าแค่ไหน ประชากรอเมริกันราวๆ 1 ใน 6 ตั้งต้องออกไปตั้งแคมป์อย่างน้อยปีละครั้ง ซึ่งการเข้าใจความเป็นมาของแคมปิ้งในอเมริกาก็จะทำให้เราเข้าใจแพตเทิร์นไล่เลี่ยกันที่เกิดในประเทศอื่นๆ

รากของการตั้งแคมป์

จริงๆ คำว่า Camp มีรากมาจากศัพท์ทางการทหารคำว่า Campaign ซึ่งในภาษาทางการทหารหมายถึงแผนระยะยาวขนาดใหญ่ในการรบ และคำนี้มาจากชื่อทุ่ง ‘Campania’ ซึ่งเป็นสนามรบของโรมันโบราณ

ในอารยธรรมโบราณ การออกไปรบแทบจะเป็นเหตุผลเดียวที่มนุษย์จะไป “ตั้งแคมป์” หรือไปนอนกลางดินกินกลางทราย เพราะอยู่ดีๆ คงไม่มีใครไปกางเต็นท์กัน

ซึ่งถ้าจะพูดให้เคร่งครัดกว่านั้น นอกจากการรบแล้ว เหตุผลที่คนจะไปกางเต็นท์นอนนอกบ้าน ส่วนหนึ่งก็มาจากการเดินทางในระยะไกล ไม่ว่าจะเป็นส่วนหนึ่งของการขนสินค้าไปขาย การแสวงบุญ ไปจนถึงการออกล่าสัตว์ และกิจกรรมพวกนี้ไม่ได้สนุก ลำบากไม่พอ เสี่ยงชีวิตด้วย

ถ้าเราไปถามคนเมื่อพันปีก่อน เขาก็คงจะไม่เข้าใจว่าทำไมคนยุคหลังถึงต้องไปกางเต็นท์นอนในป่า ทำให้ชีวิตตัวเองลำบากด้วย

ดังนั้นในแง่นี้ “แคมปิ้ง” จึงเป็นปรากฏการณ์ที่ใหม่มาก เรียกได้ว่าเกิดมาไม่ถึง 200 ปี

จุดเริ่มการตั้งแคมป์เพื่อพักผ่อน

ถ้าจะพูดในเชิงแนวคิด การที่คนอยากไป “แคมปิ้ง” นั้นเกิดจากการเบื่อ “สังคมเมืองสมัยใหม่”

ถ้าใครพอรู้ประวัติศาสตร์ ก็คงจะรู้ว่า “สังคมเมือง” ที่ว่านี้คือปรากฏการณ์ในสังคมตะวันตกในศตวรรษที่ 19 ซึ่งมีความต่างจาก “เมือง” ในยุคโบราณ

เพราะ “เมือง” ยุคใหม่เป็นศูนย์กลางอุตสาหกรรมที่คนแห่แหนกันมาทำงานจนเกิดชุมชนแออัดเต็มไปหมด ถนนหนทางเต็มไปด้วยขยะและสิ่งปฏิกูล อากาศเต็มไปด้วยมลพิษ กลางคืนก็มืดมิด อาชญากรรมมีอยู่ทุกหนแห่ง

พูดอีกแบบก็คือเมืองในประเทศตะวันตกสมัยนั้นก็คือ “เมือง” ในแบบปัจจุบันนี่แหละ แค่เมืองยุคนั้น “ดาร์ก” กว่ามาก สกปรกกว่าเยอะ กลิ่นตลบอบอวล และคนที่อยู่ก็อยากจะหนีไปให้พ้นๆ

ในประเทศตะวันตกแต่ละประเทศ ปรากฏการณ์นี้เกิดขึ้นไม่พร้อมกัน ขึ้นอยู่กับว่าแต่ละประเทศเข้าสู่ยุคอุตสาหกรรมเมื่อไร แต่ในภาพรวมเกิดขึ้นราวศตวรรษที่ 19

ในอเมริกา การขยายตัวของสังคมอุตสาหกรรมและเมืองใหญ่ๆ เป็นปรากฏการณ์ที่เกิดภายหลังสงครามกลางเมืองอเมริกา เมื่ออเมริกาสถาปนาทิศทางใหม่ของประเทศว่าจะเอาดีทางอุตสาหกรรมและไม่เน้นกสิกรรมอีกต่อไป

แน่นอน “คนรวยๆ” ทั้งหลาย ไม่ว่าจะเป็นคนรวยล้นฟ้า หรือชนชั้นกลางระดับสูงก็อยู่ในเมืองทั้งสิ้น และคนกลุ่มนี้ก็ต้องอยู่ร่วมสังคมอันสกปรกกับ “พวกบ้านนอกเข้ากรุง” ที่ทำให้เมืองแออัดและไม่น่าอยู่ขึ้นเรื่อยๆ

คนรวยทั้งหลายก็เลยมีความรู้สึก “โหยหาธรรมชาติ” และก็มีคนหัวใสออกไป “ตั้งแคมป์” ด้วยเหตุผลง่ายๆ ว่า “เบื่อเมือง”

คนจะไปตั้งแคมป์ยุคนั้นก็เรียกได้ว่า “ไม่ธรรมดา” และไม่ใช่คนหาเช้ากินค่ำแน่ๆ เพราะยุคนั้นสิ่งที่เรียกว่า “ลาพักร้อน” ยังไม่เกิดขึ้นในโลก คนไปต้องรวยจริงๆ อีกทั้งสมัยนั้นยังไม่มีรถยนต์ และการขนสัมภาระขึ้นรถม้าหรือรถไฟเพื่อจะไปกางเต็นท์กลางป่านี่เป็นอะไรที่ต้องซีเรียสจริงๆ ถึงจะทำได้

ซึ่ง “คนรวย” กลุ่มแรกที่ไปตั้งแคมป์ก็เป็น “คนเมือง” โดยกำเนิด เรียกได้ว่าเบื่อเมืองก็จริง แต่จะดุ่มๆ ไปกลางป่าเพื่อ “ตั้งแคมป์” ก็ทำไม่เป็น ลองนึกภาพตามว่าคนในยุคนั้นไม่มี “ภาพของการตั้งแคมป์” ที่เห็นตามซีรีส์หรือทีวีแบบยุคเรา เพราะยุคนั้นไม่ใช่แค่ไม่มีทีวี ไม่มีการถ่ายภาพพร่ำเพรื่อ แต่แทบไม่มีใครตั้งแคมป์ด้วยซ้ำ มันเป็นกิจกรรมของคนที่รวยจัดๆ ที่เบื่อชีวิตในเมืองเต็มทนจนอยากออกจากเมืองเข้าป่าเพื่อพักผ่อน

แต่ก็แน่นอน คนพวกนี้มีเงินก็จริง แต่อยู่ในเมืองมาทั้งชีวิต จะเข้าป่าไปตั้งแคมป์ก็ไปไม่เป็น

เวลานั้นชายที่มีนามว่า William Henry Harrison Murray ผู้นำทางศาสนาที่ชื่นชอบการตั้งแคมป์ ได้ไปบรรยายให้คนชั้นสูงในอเมริกันฟังว่า การตั้งแคมป์ทำยังไง คนสนใจมาก เขาเลยถอดบทบรรยายมาเป็นหนังสือชื่อ Adventures in the Wilderness; or, Camp-Life in the Adirondacks ที่ตีพิมพ์ในปี 1868

หนังสือเล่มนี้ก็ว่าด้วยการไปตั้งแคมป์ในเทือกเขาอดิรอนแดคส์ใกล้ๆ กับนิวยอร์ก แต่เขียนแบบ “ฮาวทู” ให้คนที่ไม่เคยไปตั้งแคมป์เข้าใจว่าต้องทำอะไรยังไง

หนังสือเล่มนี้ขายดีเป็นเทน้ำเทท่า เรียกได้ว่าสร้างรายได้ให้กับ Murray ระดับที่คนอเมริกันในยุคนั้นทำงานเกิน 100 ปีเลยทีเดียว เพราะยุคนั้นรายได้ต่อหัวต่อปีของคนอเมริกันนั้นไม่ถึง 200 เหรียญ แต่ Murray มีรายได้จากหนังสือเล่มนี้ในปีแรกปีเดียวถึง 25,000 เหรียญ เรียกได้ว่าเป็นเศรษฐีไปเลย

และก็ไม่ได้แค่ขายดีเท่านั้น แต่หนังสือเล่านี้ได้ “ปฏิวัติ” งานอดิเรกของคนรวยอเมริกัน เพราะหลังจากหนังสือตีพิมพ์ คนที่ไปตั้งแคมป์ที่เคยมีแค่หลักร้อย ก็เพิ่มเป็นหลักหลายพันคนหรือมากกว่าเดิมเกิน 10 เท่าตัว และเวลาต่อมา หนังสือเล่มนี้ก็กลายเป็นจุดเริ่มต้นของ “งานอดิเรกประจำชาติ” ของคนอเมริกัน

แม้ว่าทุกวันนี้ คนจะไม่ค่อยอ่านหนังสือเล่มนี้แล้ว แต่มรดกสำคัญที่หนังสือเล่มนี้ทิ้งไว้คือการทำให้การก่อ “กองไฟ” (campfire) กลายมาเป็น “พิธีกรรม” ของการตั้งแคมป์ทั่วโลก เพราะไม่ว่าการตั้งแคมป์จะเปลี่ยนไปแค่ไหน ก็ยังต้องมีการทำกองไฟและมีกิจกรรมรอบกองไฟ

คงไม่ต้องพูดว่านี่เป็นสิ่งที่เกิดก่อน “ลูกเสือ” เกือบครึ่งศตวรรษ (เพราะลูกเสือเกิดอย่างเป็นทางการที่อังกฤษในต้นศตวรรษที่ 20)

รถยนต์กับการปฏิวัติการตั้งแคมป์

ถึงการตั้งแคมป์แบบพักผ่อนหย่อนใจจะมีมาตั้งแต่ครึ่งหลังของศตวรรษที่ 19 แต่ในความเป็นจริงนี่เป็นเรื่องของ “คนรวย” เท่านั้น เพราะระดับชนชั้นกลางไม่สามารถเดินทางไปไกลๆ เพื่อพักผ่อนได้

อย่างไรก็ดี จุดเปลี่ยนสำคัญที่ทำให้การแคมปิ้งเป็นเรื่องของมวลชนก็คือ “รถยนต์”

สำหรับอเมริกัน “รถยนต์” เป็นอะไรที่ “อเมริกัน” มากๆ เพราะเป็นทั้งสินค้าส่งออกหลักของประเทศมาช้านาน แต่ที่สำคัญกว่านั้น มันคือส่วนสำคัญของอัตลักษณ์ของคนอเมริกัน เป็นส่วนหนึ่งของ “อเมริกันดรีม” เป็นสิ่งที่ทุกบ้านต้องมี และนี่ก็สะท้อนมาในสังคมอเมริกันที่ถูกสร้างมาให้ยังไงคุณก็ต้อง “ขับรถ” เพื่อจะมีชีวิตปกติ เพราะโครงสร้างเมืองมันออกแบบมาให้คนต้องขับรถเพื่อที่จะมีชีวิต และทำให้คนไม่ขับรถ ไปไหนไม่ได้

จุดเริ่มต้นของรถยนต์ในอเมริกาก็คงจะหนีไม่พ้นการเกิดขึ้นของบริษัท Ford และการสร้างรถยนต์จำนวนมากในราคาย่อมเยา และพอมาบรรจบกับช่วงที่เศรษฐกิจอเมริกันบูมสุดๆ ในช่วง 1920’s จนคนอเมริกันมีเงินซื้อรถยนต์มากมาย ส่งผลให้อเมริกาเป็นประเทศแรกในโลกที่คนขับรถยนต์กันแพร่หลาย

แน่นอน หลายอย่างในสังคมเกิดขึ้นมาเพื่อตอบสนอง “สังคมขับรถ” โดยเฉพาะ แต่ในที่นี้ เราอยากเน้นว่าการมาถึงของรถยนต์ทำให้การไปแคมปิ้งเปลี่ยนไป

หลังจากชนชั้นกลางมีรถยนต์ ต้นทุนในการเดินทางไกลที่เคยแพงระยับก็ถูกลง และนั่นก็ทำให้ “การใช้เวลาว่าง” ของชนชั้นกลางอเมริกาเปลี่ยนไปโดยสิ้นเชิง เพราะมันช่วยให้การตั้งแคมป์กลายเป็นกิจกรรมยามว่างอย่างหนึ่งของชนชั้นกลางที่มีรถยนต์ต้องทำ ซึ่งชนชั้นกลางทุกคนก็ควรจะมีรถยนต์และนั่นก็คือ การใช้เวลาว่างไปตั้งแคมป์ที่กลายเป็นส่วนหนึ่งของชีวิตคนอเมริกันในอุดมคตินั่นเอง

สู่แคมปิ้งยุคปัจจุบัน

การตั้งแคมป์ของคนอเมริกันในยุค 1920’s ขยายตัวขึ้นมากและขยายไม่หยุด ตามการขยายตัวของการถือครองรถยนต์

เรียกได้ว่า “ขยาย” มากในระดับที่ทำให้สิ่งแวดล้อมเสียหาย เนื่องจากคนมักจะไปกระจุกตัวตั้งแคมป์ใกล้ๆ กัน เช่น ริมแม่น้ำทำให้พืชแถวนั้นตายเหี้ยน เรื่องนี้ทำให้พวกเจ้าหน้าที่อุทยานปวดหัวมาก จนเหล่าเจ้าหน้าที่ต้องไปปรึกษา Emilio Pepe Menecke ผู้เชี่ยวชาญด้านพฤกษศาสตร์ว่าจะทำยังไงดีไม่ให้ต้นไม้ตาย

สิ่งที่ Menecke เสนอทางแก้มา ไม่ได้เกี่ยวอะไรกับต้นไม้เลย แต่เขาออกแบบแปลนของ “พื้นที่ตั้งแคมป์” มาเป็นครั้งแรก และทุกวันนี้ทั่วโลกก็ได้ใช้ไอเดียของเขา

จริงๆ ไอเดียมันไม่มีอะไรเลย คนสมัยก่อน เวลาตั้งแคมป์ก็ “เข้าป่า” ไปหา “พื้นที่สะดวกที่สุด” เพื่อที่จะตั้งแคมป์ คนจึงไปกระจุกตัวกันแถวริมน้ำ

ไอเดียของ Menecke คือ งั้นก็จัด “พื้นที่สะดวก” ให้คนสิ! จะได้คุมว่าคนอยู่ตรงไหน จัดสรรที่จอดรถให้เหมาะสม เอาหินไปวางเป็นฐานให้คนจุดไฟ เอาม้านั่งไปวางเผื่อคนเมื่อย ทำห้องอาบน้ำให้คนอาบน้ำและใช้น้ำประปาได้ และแน่นอนต้องมีลานโล่งๆ ไว้กางเต็นท์

แน่นอนที่ว่ามาทั้งหมดไม่มีอะไร “ธรรมชาติ” เลย และนักแคมปิ้งสายฮาร์ดคอร์ก็ไม่ชอบสิ่งนี้ อย่างไรก็ดี ไอเดียเรื่องพื้นที่ตั้งแคมป์แบบนี้กลับไปถูกใจเหล่าชนชั้นกลางที่ต้องการหลบหนีจากเมือง แต่ก็ไม่ต้องการจะลำบากจนเกินไป ตั้งแต่ยุค 1930’s เป็นต้นมา ไอเดียการแคมปิ้งของ Menecke ก็ฮิตสุดๆ เรียกได้ว่าพื้นที่ตั้งแคมป์ตามอุทยานในอเมริกาเป็นผลผลิตจากไอเดียของเขาทั้งนั้น

และก็คงไม่ต้องบอกว่าไอเดียแบบนี้ก็กระจายไปหลายต่อหลายประเทศ ด้วยเหตุผลง่ายๆ ว่า มันเวิร์ค การสร้างพื้นที่ความสะดวกแบบนี้ ผู้คนต่างยินดีมากระจุกตัวตั้งแคมป์ตามที่ทางเจ้าหน้าที่ป่าไม้ต้องการ และทำให้การดูแลเหล่านักท่องเที่ยว รวมไปถึงการคุมความเสียหายต่อธรรมชาติสะดวกขึ้น

เรียกได้ว่า ความเปลี่ยนแปลงช่วงหลังสงครามโลกที่คนอเมริกันรวยขึ้นแบบก้าวกระโดด มีรถกันทั้งบ้านทั้งเมือง ตั้งแคมป์กันเต็มไปหมด จนกระทั่งถึงวันนี้ คือผลผลิตของวัฒนธรรมการตั้งแคมป์ที่เกิดขึ้นในช่วง 1930’s ภายใต้แบบแปลนของ Menecke นั่นเอง

อ้างอิง:

Art of Manliness. Podcast #327: Heading Out — The History of Camping. http://bit.ly/3c0anzY
Matador Network. How camping became the quintessential American pastime. http://bit.ly/2OReohr
Terence Young. E.P. Meinecke and the Development of the Modern Auto Campground. http://bit.ly/3cLhRpY