รู้หรือไม่ ‘มีดพับสวิส’ ไม่ได้ถือกำเนิดจากสวิตเซอร์แลนด์

หากถามคนทั่วไปว่าพูดถึง “สวิตเซอร์แลนด์” แล้วนึกถึงอะไร แน่นอนคำตอบก็คงจะหนีไม่พ้นนาฬิกาและสินค้าประจำชาติแท้ๆ อย่าง “มีดพับสวิส” ซึ่งถ้าแปลตรงๆ จากภาษาอังกฤษก็ต้องเรียกว่า “มีดทหารสวิส” (Swiss Army knife)

มีดพับสวิสเป็นสินค้าส่งออกที่ดูจะมีเอกลักษณ์มากๆ ซึ่งถามว่าโดยทั่วไปคนจะซื้อไปทำอะไร คำตอบง่ายๆ ก็คือใช้ซื้อไปเป็นของขวัญ

สำหรับบ้านเราอาจไม่คุ้นกับความคิดนี้เท่าไร เพราะเมืองไทยมีความเชื่อว่า “ไม่ควรให้มีดเป็นของขวัญ” แต่ชาติอื่นๆ เขาไม่ได้คิดกันแบบนั้น

การที่มีดพับสวิสเป็น “ของขวัญ” แน่นอนว่ามันเป็นของขวัญที่มีให้ผู้ชายเป็นหลัก ไม่ว่าจะเป็นลูกซื้อให้พ่อ ผู้หญิงซื้อให้แฟน ซึ่งเอาจริงๆ มันก็เป็นของขวัญที่ดูจะ “สิ้นคิด” แต่มีประโยชน์แน่ๆ กับผู้รับ เพราะถ้าจะมีอะไรสักอย่างที่ “สารพัดประโยชน์” ในโลกแล้ว ก็คงจะเป็นมีดพับสวิสนี่แหละ และก็ไม่แปลกที่ในภาษาอังกฤษ “มีดพับสวิส” เป็นสิ่งที่ใช้เปรียบกับความ “สารพัดประโยชน์” โดยรวมๆ ด้วยซ้ำ

จะไม่สารพัดประโยชน์ได้ยังไง เพราะมันมีทั้งมีด กรรไกร ที่ตัดโลหะ ไขควง คีม ที่เปิดขวด ไม้จิ้มฟัน ฯลฯ หรือถ้าเป็นรุ่นหลังๆ ก็อาจมีกระทั่งไฟแอลอีดี ยูเอสบีไดรฟ์ หรือกระทั่งที่อ่านลายนิ้วมือ เรียกได้ว่ามันมีหน้าตาเปลี่ยนไปตามยุคสมัย อะไรที่มี “ประโยชน์” ก็จะถูกเอามาใส่ในมีดเรื่อยๆ

อ่านถึงตรงนี้ เราก็อาจจะคิดว่าคนสวิสนี่เจ๋งจริงๆ ที่คิดอะไรแบบนี้ออกมา แต่เอาจริงๆ มีดที่ว่านี้ไม่ได้ถือกำเนิดจากสวิตเซอร์แลนด์ด้วยซ้ำ

มีบันทึกว่าเริ่มมีมีดพับที่มีอุปกรณ์หลายอย่างเสริมมาด้วยขายกันบ้างในยุโรปตั้งแต่กลางศตวรรษที่ 19 แล้ว ดังนั้นสวิสไม่ใช่ต้นคิดแน่ๆ

อย่างไรก็ดี สวิตเซอร์แลนด์ก็น่าจะเป็นประเทศแรกๆ ที่คิดว่าทหารที่ประจำการควรจะมีมีดทำนองนี้ โดยเหตุผลก็คือ ปืนไรเฟิลของทหารประจำการของสวิสนั้นต้องการไขควงในการถอด และทหารจะพกไขควงก็คงจะไม่สะดวก มันต้องมีของที่ทะมัดทะแมงในการพกพากว่านั้น

เรื่องที่น่าสนก็คือ ในตอนนั้นไม่มีบริษัทไหนในสวิตเซอร์แลนด์มีปัญญาจะทำมีดแบบนี้ได้ ทางกองทัพก็เลยต้องไปจ้างบริษัทในเยอรมนีทำ โดยมีดพกสวิสรุ่นแรกออกมาในตอนต้นปี 1891 แต่ตัวมีดถูกผลิตในปี 1890 เลยถูกเรียกว่าโมเดล 1890 โดยโมเดลคลาสสิครุ่นแรกนี้ ด้ามจับเป็นไม้สีดำ และเครื่องไม้เครื่องมือที่ติดมามีแค่มีด ที่เปิดกระป๋อง ที่ตัดโลหะ และไขควงเท่านั้นเอง

โมเดล 1890 | Wikipedia

เมื่อกองทัพสวิสต้องไปจ้างบริษัทเยอรมันทำมีด บริษัทสวิสก็เลยเห็นลู่ทางว่าควรจะทำขายบ้าง โดยในปี 1891 มีดพับสวิสรุ่นแรกที่ทำโดยบริษัทเยอรมันออกมาให้ทหารสวิส บริษัทสวิสบริษัทหนึ่งที่ปกติผลิตมีดหมอขายก็หันมาผลิตมีดพับสวิสขายประชาชนทั่วไป ซึ่งบริษัทนี้ก็คือบริษัท Victorinox อันเป็นบริษัทที่ผลิตมีดพับสวิสอันดับ 1 ของโลกในปัจจุบัน

ต่อมาไม่นานในปี 1893 ก็มีบริษัทสวิสอีกบริษัทผลิตมีดพับสวิสแข่ง บริษัทที่ว่าก็คือ Wenger ที่โด่งดังไม่แพ้ Victorinox ในภายหลัง แบบเรียกได้ว่าถ้าจะซื้อ “มีดพับสวิสแท้ๆ” ต้องซื้อไม่จาก Victorinox ก็ Wenger

ในช่วงแรกๆ สิ่งที่ตลกก็คือ แม้ว่ามีดพับของสองบริษัทสวิสนี้จะถูกเรียกชื่อว่า “มีดทหารสวิส” แต่ทางกองทัพสวิสกลับไม่ได้ยอมสั่งมีดพับให้กองทัพจากสองบริษัทนี้ และยังสั่งจากบริษัทเยอรมันต่อมาอีกเป็นสิบปี พูดง่ายๆ ไม่ว่าจะเป็น Victorinox หรือ Wenger ก็ไม่ได้สิทธิ์ในการผลิตมีดพับให้กองทัพ แม้ว่าทั้งสองจะส่งออกมีดนี้ไปในนาม “มีดพับสวิส” จนสุดท้ายในปี 1908 ทางรัฐบาลกลางของสวิสก็ยอมให้ทั้งสองบริษัทแบ่งกันผลิตมีดให้กองทัพในที่สุด โดยทั้งสองบริษัทในตอนนี้ก็ได้ตกลงกันเรื่องสโลแกนว่า

Victorinox จะใช้สโลแกน “มีดพับทหารสวิสดั้งเดิม” ส่วน Wenger จะใช้สโลแกนว่า “มีดพับทหารสวิสแท้ๆ”

นับแต่นั้นมาทั้งสองบริษัทก็ขับเคี่ยวในการเป็นผู้ผลิตมีดพับสวิสอันดับ 1 มาตลอด ก่อนการแข่งขันจะสิ้นสุดในปี 2005 เมื่อ Victorinox ได้เทคโอเวอร์ Wenger และกลายเป็น “ผู้ผูกขาด” การผลิตมีดพับสวิสในสวิตเซอร์แลนด์มาจนถึงทุกวันนี้

มีดพับสวิสร่วมสมัยของ Vixtorinox | Wikipedia

สำหรับคนที่สงสัยว่า “มีดพับสวิส” ของสวิสนี่ดีจริงไหม? เพราะถ้าไปดู ทุกวันนี้ของจีนเลียนแบบอันไม่กี่ร้อยก็มี อะไรพวกนี้มันต่างจากมีดพกสวิสของ Victorinox แท้ๆ อย่างไร

คำตอบง่ายๆ เร็วๆ ก็คือ ของเลียนแบบที่ทำมาให้ถูกที่สุด มันมีแนวโน้มที่จะใช้โลหะชนิดเดียวกันกับอุปกรณ์ทุกชนิดบนมีดเพื่อความง่าย แต่มีดพกสวิสของแท้จะมีความละเอียดในการใช้โลหะมาก เช่น มีด กรรไกร ไขควง และที่เปิดขวดไวน์ นั้นล้วนใช้โลหะคนละชนิดกัน เพราะจุดประสงค์ในการใช้งานต่างกัน

ซึ่งถ้าคนดูละเอียดก็จะรู้เลยว่า “งานช่าง” ของมีดพับสวิส (ของแท้) ละเอียดมากๆ และถ้าเอามาดูจะเรียกได้ว่าเป็น “งานศิลปะ” ได้เลย ซึ่งก็ไม่แปลกอีกว่ามันได้ถูกรวมเข้าไปในคอลเล็คชั่นงานศิลปะประยุกต์ระดับคลาสสิค ไม่ว่าจะในสหรัฐอเมริกาหรือเยอรมนี

และถ้าสงสัยว่าทำไมงานช่างละเอียดขนาดนี้ ก็อยากให้ไม่ลืมว่าประเทศเดียวกันนี้ มีชื่อเสียงเรื่องการทำนาฬิกาน่ะครับ ซึ่งก็คงเข้าใจได้ไม่ยากว่าช่างที่ทำนาฬิกายุคโบราณนี่จะต้องมีฝีมือและทำงานละเอียดแค่ไหน และก็ไม่แปลกเลยที่ฝีมือช่างแบบเดียวกันมาทำมีดพับ สิ่งที่ออกมาจะเป็นงานละเอียดสุดๆ ที่ชาวโลกเชื่อใจและยอมจ่ายเงินซื้อตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน

และก็นี่แหละครับ เรื่องราวของมีดพับสวิส

อ้างอิง:

• Wikipedia. Swiss Army Knife. http://bit.ly/39RYCJW
• Business Insider. How the Swiss Army knife factory makes 45,000 pocket knives per day. http://bit.ly/3od903L