อาหาร ‘มีเพศ’ ในสังคมญี่ปุ่น

พอขึ้นชื่อว่าเป็นประเทศญี่ปุ่น ความละเอียดยิบย่อยและการรักษามารยาททางสังคมย่อมผุดขึ้นมาเป็นสิ่งแรก ไม่เฉพาะกับเรื่องการงานเท่านั้น แต่หมายรวมถึงเรื่องของอาหารการกินด้วยเช่นกัน

แม้จะไม่มีกฎอย่างเป็นทางการ แต่ในทางปฏิบัติแล้ว สังคมญี่ปุ่นมองเห็น ‘เพศ’ ในอาหาร โดยเฉพาะบรรดาเมนูนอกบ้าน เพราะเป็นเมนูที่ต้องกินในขณะอยู่ร่วมสถานที่กับผู้อื่น เป็นต้นว่า หากเป็นผู้หญิง การกินอาหารประเภทเส้นๆ น้ำๆ ที่ต้องซู้ดซ้าดก็จะดูไม่งาม ในขณะที่หากเป็นผู้ชายแล้วเดินเข้าคาเฟ่มุ้งมิ้งก็จะดูไม่สมเป็นชายชาตรีไปเสียอย่างนั้น

แม้แนวคิดเรื่องความเท่าเทียมทางเพศจะถูกพูดถึงไปทั่วโลก แต่เพศของอาหารในญี่ปุ่นดูเหมือนจะยังมีขั้วอยู่ไม่ต่างจากเดิมมาก ร้านอาหารส่วนหนึ่งยังคงมี “เมนูสำหรับคุณผู้หญิง” แยกเฉพาะไว้ต่างหากให้ลูกค้าสุภาพสตรีเปิดเลือกได้โดยสะดวก โดยเมนูเหล่านี้ส่วนใหญ่มักถ้วยเล็กลงกว่าเมนูปกติ มีผักเพิ่มขึ้น มีเนื้อสัตว์ก้อนโตๆ น้อย และควรจะต้อง “ดีต่อสุขภาพ” มากกว่าปกตินิดหน่อย หรือไม่ก็เป็นบรรดาขนม ของหวาน เบเกอรี ที่หน้าตาน่ารักดึงดูดใจ

ส่วนเมนูเพศชายแม้ไม่มีป้ายแปะบอก แต่ก็สามารถสังเกตได้ว่ามักเป็นอาหารขวัญใจเหล่าซาลารีมังทั้งหลาย คือต้องชามโต ปริมาณเยอะ (เยอะที่หมายถึงเยอะมาก) กินแล้วอิ่ม ได้พลังงานจัดเต็ม และกินได้ง่ายๆ ไวๆ ไม่ต้องมารังสรรค์ตกแต่งอะไรกันมาก

สอดคล้องกับงานสำรวจที่มีชื่อว่า Implicit Gender-Based Food Stereotype: Semantic Priming Experiment on Young Japanese ที่ได้สำรวจความคิดเห็นของหนุ่มสาวชาวญี่ปุ่นกลุ่มเล็กๆ กลุ่มหนึ่งว่าอะไรที่เป็นอาหารของผู้หญิง และอะไรที่เป็นอาหารของผู้ชาย ผลปรากฎผู้เข้าร่วมการสำรวจเกือบทั้งหมดตอบไปในทิศทางเดียวกัน โดยอาหารที่ดูเป็นผู้หญิงที่สุดได้แก่ สลัด ผลไม้ ไอศกรีมพาร์เฟต์ และพาสต้า ส่วนอาหารที่ดูเป็นผู้ชายคือ เนื้อย่าง ทงคัตสึ ราเม็ง ข้าวด้งทั้งหลาย และสเต๊กหรือฮัมบากุ แม้การสำรวจชิ้นนี้จะดูเก่าไปนิด (เผยแพร่ตั้งแต่ปี 2009) แต่ก็ยังพอจะฉายภาพของอาหารเพศชายและเพศหญิงได้ดีทีเดียว

ในระยะหลังดูเหมือนว่าจะเกิดการ ‘ข้ามเส้นเพศ’ ของอาหารมากขึ้น เช่นว่า เหล่าซาลารีมังชายแท้ทั้งหลายก็นั่งกินขนมจุบจิบในคาเฟ่น่ารักเหมือนซีรีส์ Kantaro: The Sweet Tooth Salaryman ได้ ส่วนสาวๆ น่ารักๆ ที่นั่งซู้ดราเมนถ้วยโตอย่างถึงใจ ก็จะยิ่งดูน่ารักและน่าทึ่งไปกันใหญ่ อย่างเช่น Yuka Kinoshita นักกินชาวญี่ปุ่นที่มียอดผู้ติดตามทาง Youtube ถึง 5.4 ล้านคน ในมุมหนึ่ง สังคมญี่ปุ่นยังมองว่าการ ‘กล้า’ ข้ามเส้นเพศไปนั่งเอ็นจอยกับอาหารอะไรก็ได้ที่อยากกินนี่ถือเป็นเรื่องเท่อีกด้วย

อย่างไรก็ตาม การข้ามเส้นเพศที่ว่านี้ก็ยังคงถูกใช้อธิบายถึงความเป็นสองเพศ (gender binary) ในสังคมญี่ปุ่นอยู่เสมอ ทำให้ยิ่งคิดก็ยิ่งงงกว่าเดิมว่าสรุปแล้วอาหารมันมีเพศได้จริงๆ หรือนี่ แล้วถ้าเป็นอาหารไทยบ้าง อะไรจะเป็นอาหารหญิง อะไรจะเป็นอาหารชาย อะไรจะเป็นอาหาร LGBTQIA+ อันนี้ก็เป็นเรื่องที่ชวนคิดดีเหมือนกันนะ

อ้างอิง

• Atsushi el et. Implicit Gender-Based Food Stereotype: Semantic Priming Experiment on Young Japanese. Appetite Volume 52, Issue 2, April 2009, Pages 521-524 (DOI: 10.1016/j.appet.2008.11.002)