ทำไมคลิป ‘เหยียดผิว’ ยังขายได้?กรณีศึกษาชาวเน็ตจีนล้อคนแอฟริกันยิ่งเพิ่มยอดวิว-ยอดขายในไลฟ์สตรีม

“พวกเราคือสัตว์ประหลาดตัวดำ…พวกเราไอคิวต่ำ”

ประโยคนี้ถูกพูดออกมาในภาษาจีน โดยกลุ่มเด็กๆ แอฟริกันที่สวมเสื้อผ้าสีแดงทั้งตัว และคลิปวิดีโอนี้ถูกเผยแพร่ทางแพลตฟอร์มแบ่งปันวิดีโอ Douyin หรือ TikTok เวอร์ชั่นที่ใช้ในประเทศจีนโดยเฉพาะ

ถ้าดูแค่ภาพและฟังเสียงหัวเราะของเด็กๆ คลิปนี้จะไม่มีปัญหาอะไรเลย แต่ถ้าใครฟังภาษาจีนออกก็จะเข้าใจว่ามีชายพูดภาษาจีนคนหนึ่งอยู่เบื้องหลังกล้องบันทึกวิดีโอนี้ และเป็นคนสั่งให้เด็กๆ แอฟริกันพูดประโยคที่เป็นการ ‘เหยียด’ อัตลักษณ์ของพวกเขาเอง

วิดีโอที่ว่าถูกเผยแพร่ในจีนตั้งแต่เดือนกุมภาพันธ์ 2020 ในฐานะคลิปวิดีโอ ‘อวยพรวันตรุษจีน’ ที่เปิดให้คนดาวน์โหลดไปใช้งานในราคาคลิปละประมาณ 55 ปอนด์ (ประมาณ 2,365 บาท) แต่คลิปเพิ่งจะกลายเป็นประเด็นระดับประเทศเมื่อเดือนมิถุนายน 2022 หลังจากผู้สื่อข่าวพิเศษของ BBC Africa ที่พูดภาษาจีนได้ไปเจอวิดีโอนี้ในอินเทอร์เน็ต และเริ่มสืบหาตัวคนที่อยู่เบื้องหลังวิดีโอนี้ เพราะรู้สึกว่านี่คือการหาผลประโยชน์จากเด็กชาวแอฟริกันที่ไม่รู้ว่าตัวเองถูกบอก (หรือหลอก?) ให้พูดอะไรออกไปบ้าง

ผู้สื่อข่าวของ BBC Africa สืบจนพบว่า คนที่ถ่ายทำและอัปโหลดวิดีโอนี้ลงในโลกออนไลน์คือชายชาวจีนคนหนึ่งซึ่งไปทำงานและพักอยู่ในประเทศมาลาวี และใช้ชื่อบัญชีใน Douyin ว่า หลู่ เค่อ (Lu Ke) 

จากการสัมภาษณ์คนในหมู่บ้านที่ หลู่ เค่อ เข้าไปถ่ายทำวิดีโอ พบว่าเขามักจะมีพฤติกรรมใช้แรงงานเด็ก โดยเขาจะสอนเด็กๆ ในหมู่บ้านพูด (หรือท่องจำ) ภาษาจีน เพื่อโฆษณาสินค้า หรือไม่ก็สร้างคอนเทนต์ให้เขานำไปเผยแพร่ต่อในอินเทอร์เน็ต แต่นอกจากจะไม่จ่ายค่าจ้างแล้ว เขายังเคยทุบตีเด็กบางคนด้วย 

ตอนแรกที่ผู้สื่อข่าวยังไม่ได้เปิดเผยตัวตนและถาม หลู่ เค่อ ว่าเขาคือคนที่ถ่ายทำและเผยแพร่คลิปวิดีโออวยพรวันตรุษจีนใช่หรือไม่ เขาตอบว่าใช่ แต่พอผู้สื่อข่าวแสดงตัวว่ากำลังทำรายงานเรื่องการเหยียดผิวและเหยียดเชื้อชาติ เขาก็กลับคำพูดและปฏิเสธว่าตัวเองไม่เกี่ยวข้องกับคลิปนั้น แต่หลังจากรายงานของ BBC Africa เผยแพร่ออกมา เรื่องนี้ก็กลายเป็นประเด็นระหว่างประเทศทันที

กระทรวงการต่างประเทศจีนส่งตัวแทนไปเจรจากับรัฐบาลมาลาวี และออกแถลงการณ์ว่าจีน “ไม่ยอมรับการเหยียดสีผิวและเหยียดเชื้อชาติในทุกกรณี” ก่อนจะมีรายงานข่าวช่วงปลายเดือนมิถุนายนว่า หลู่ เค่อ ถูกจับกุมในแซมเบีย ประเทศเพื่อนบ้านมาลาวี และถูกส่งตัวไปสอบสวนเพิ่มเติมที่จีน โดยทางการจีนย้ำว่าหลายปีที่ผ่านมา ‘ไม่เคยนิ่งนอนใจ’ และพยายามกำจัดวิดีโอเหยียดเชื้อชาติและสีผิวเหล่านี้ออกไปให้พ้นจากแพลตฟอร์มออนไลน์ในจีนอย่างจริงจังมาตลอด

อย่างไรก็ดี ต้นเดือนกรกฎาคม 2022 เว็บไซต์ Rest of World รายงานเพิ่มเติมว่าวิดีโอที่มีเนื้อหาเหยียดคนแอฟริกันไม่ได้มีแค่กรณี หลู่ เค่อ เพราะกองบรรณาธิการไปไล่ดูวิดีโอที่เผยแพร่โดยชาวจีนที่อาศัยอยู่ในแอฟริกา พบว่ายังมีวิดีโออีกหลายชิ้นที่พูดถึงคนแอฟริกันในแง่ที่ ‘ไม่ดีเลย’ แต่ชาวจีนเหล่านี้กลับทำเงินรายได้เป็นกอบเป็นกำจากการผลิตคอนเทนต์วิดีโอล้อเลียนคนแอฟริกันให้คนเข้ามาดู รวมถึงการทำไลฟ์สตรีมขายสินค้าต่างๆ โดยมีคนแอฟริกันเป็นฉากหลัง

Rest of World นำคลิปตัวอย่างคอนเทนต์เหยียดผิวและเหยียดเพศของ เฉิง เว่ย (Cheng Wei) ซึ่งเป็นคนดังคนหนึ่งใน Kuaishou แพลตฟอร์มวิดีโอของจีน (เขาใช้ชื่อบัญชีว่า African Mr.Hello) มาแปะไว้ในบทความออนไลน์ พร้อมทั้งอธิบายว่า เฉิง เว่ย พูดว่าอะไรบ้าง

ในคลิปหนึ่ง เฉิง เว่ย ให้หญิงสาวชาวแซมเบียที่เขาโฆษณาว่าเคยเป็นผู้เข้าประกวดในเวทีนางงามระดับชาติ ให้เต้นประกอบเพลงพร้อมกับแนะนำตัวเองว่าชื่ออะไร อายุเท่าไหร่ และยังโสดหรือไม่ เพื่อให้ ‘คนที่เข้ามาดูคลิป’ ได้แสดงความคิดเห็นเพื่อความบันเทิงและเพิ่มยอดคนดู โดยสาวๆ เหล่านั้นถูกสั่งให้เรียก เฉิง เว่ย ว่า ‘สามี’ ในภาษาจีนอีกด้วย

ส่วนผู้ชมวิดีโอก็แสดงความเห็นเป็นภาษาจีนที่มีนัยแห่งการเหยียดผิวไม่แพ้กัน โดยบางรายบอกว่า “ก็ดีทั้งหมดแหละ แต่ดำเกินไปหน่อย” และอีกคนก็บอกว่า “ขาสวย” โดยที่ Rest of World ชี้ว่านี่คือการมองเห็นผู้หญิงเป็นเพียงวัตถุทางเพศ 

แต่สิ่งที่ถูกมองว่าเป็นเรื่องรับไม่ได้อย่างมากคือการที่ เฉิง เว่ย บรรยายแบบเหมารวมทั้งเชื้อชาติในวิดีโอของเขาว่า “คุณรู้ไหม คนแอฟริกันโดยสันดานแล้วเป็นพวกป่าเถื่อน ไม่มีวัฒนธรรม มองอะไรก็เป็นเรื่องผลประโยชน์ไปซะหมด”

บทความใน Rest of World ระบุด้วยว่า บัญชีของ เฉิง เว่ย มีผู้ติดตามมากกว่า 10 ล้านคนใน Kuaishou แต่นอกจากเขาแล้วก็ยังมี Vlogger ชาวจีนอีกกว่า 20 บัญชีที่เผยแพร่วิดีโอเกี่ยวกับคนแอฟริกันที่อยู่ในประเทศต่างๆ ที่ทุนของรัฐบาลและเอกชนจีนรุกคืบเข้าไปถึง ไม่ว่าจะเป็นแทนซาเนีย แซมเบีย โมซัมบิก กินี หรือเคนยา 

บัญชีผู้ใช้ที่พูดภาษาจีนเหล่านี้หารายได้จากโฆษณาในคอนเทนต์และการขายของต่างๆ ในระหว่างไลฟ์สตรีม ซึ่งในคลิปของ เฉิง เว่ย ที่ถูกยกมาเป็นตัวอย่างก็สามารถขายเสื้อยืดและกระดาษเช็ดหน้าไปได้รวมกว่า 22,000 ดอลลาร์สหรัฐฯ (ราว 726,000 บาท) ภายในคลิปเดียว

เซิง โจว (Sheng Zou) นักวิชาการด้านจีนศึกษาของมหาวิทยาลัยมิชิแกนในสหรัฐอเมริกา บอกกับ Rest of World ว่า วล็อกเกอร์ (Vlogger) ชาวจีนเหล่านี้อาจจะเชื่อว่าพวกเขากำลัง ‘ช่วยเหลือ’ คนแอฟริกันอยู่ เพราะมองว่าสิ่งที่พวกเขากำลังทำคือการเผยแพร่ข้อมูลเกี่ยวกับวัฒนธรรมความเป็นอยู่ของคนในภูมิภาคนี้ ขณะที่บางคนก็อาจจะไม่คิดว่าสิ่งที่พวกเขาทำอยู่คือการเหยียดเชื้อชาติหรือสีผิว แต่คิดว่าเป็นกลยุทธ์ทางการตลาด

ส่วนเหตุผลที่ผู้ใช้แพลตฟอร์มวิดีโอในจีนนิยมดูคลิปแบบนี้จากแอฟริกา เซิง โจว วิเคราะห์ว่า อาจจะเป็นเพราะคนจีนจำนวนมากพึงพอใจกับการได้เห็น ‘ความแตกต่าง’ ระหว่างวิถีชีวิตและสภาพความเป็นอยู่ในแอฟริกากับจีน เพราะในหลายๆ กรณีอาจบ่งชี้ให้เห็นว่าคนจีนยังอยู่ในสถานะที่ ‘เหนือกว่า’ คนแอฟริกันอีกเป็นจำนวนมาก

แม้ว่าวล็อกเกอร์ชาวจีนหลายรายจะระงับบทบาทของตัวเองไปบางส่วนหลังจาก BBC Africa เผยแพร่รายงานเกี่ยวกับ หลู่ เค่อ แต่ยังมีอีกหลายบัญชีในแพลตฟอร์มออนไลน์อื่นๆ ที่เผยแพร่วิดีโอที่มีเนื้อหาเหยียดคนแอฟริกันเหมือนเดิม โดย BrandThink ลองเสิร์ชข้อมูลในแพลตฟอร์ม Kuaishou ช่วงกลางเดือนกรกฎาคม 2022 ก็ยังพบวิดีโอจำนวนหนึ่งที่พูดถึงคนแอฟริกันในเชิงเหยียดและเหมารวม

คลิปหนึ่งของผู้ใช้ชื่อว่า 九黎带你看世界 มีคำบรรยายเป็นภาษาอังกฤษประกอบภาพคนแอฟริกันโดยระบุว่า “นี่คือชนชาติที่ขี้เกียจที่สุดในโลก” และมีการบรรยายเพิ่มเติมด้วยว่า การสร้างบ้านที่น่าจะใช้เวลาในจีนแค่ 3 วัน อาจต้องใช้เวลา 3 ปีถ้าจ้างงานคนแอฟริกัน 

อ้างอิง

• BBC. Africa Eye: Racism for sale. https://bbc.in/3uOXVMq 
• BBC Africa. Eye expose: Chinese man held over racist videos. https://bbc.in/3o4TdGJ 
• VOA News. China Says It Has ‘Zero Tolerance’ for Racism Amid Malawi Fallout. https://bit.ly/3AMbrV8 
• Rest of World. Racist videos about Africans fuel a multimillion-dollar Chinese industry. https://bit.ly/3z86eFT