‘อินเดีย’ เป็นประเทศที่มีประชากรมากอันดับ 2 ของโลก จากการประเมินของทุกสำนักต่างเห็นตรงกันว่าในภาวะที่จีนมีอัตราการเพิ่มของประชากรลดลงเรื่อยๆ อินเดียที่มีอัตราการเพิ่มประชากรมากกว่าก็น่าจะกลายเป็นประเทศที่มีประชากรมากกว่าจีนและกลายมาเป็นประเทศที่มีประชากรมากเป็นอันดับ 1 ของโลกเร็วๆ นี้ (บางเจ้าประเมินว่าอาจภายในปี 2025 นี้ หรือแค่อีก 3 ปีข้างหน้า)
ถ้าจะอธิบายให้เห็นตัวเลข ประชากรจีนกับอินเดียปัจจุบันห่างกันไม่เกิน 100 ล้านคน และปีๆ หนึ่งประชากรอินเดียเพิ่มเร็วกว่าจีนเกือบ 10 ล้านคน ดังนั้นไม่เกิน 10 ปี อินเดียก็จะมีประชากรมากกว่าจีนแน่ๆ
แต่นั่นอาจทำให้ ‘โลก’ ปวดหัว
ทุกวันนี้ ประเทศที่ผลิตขยะเยอะสุดในโลกคือจีน รองมาคืออินเดีย จีนผลิตขยะเยอะเพราะเศรษฐกิจพัฒนาไปไกล คนมีกำลังบริโภคเยอะ ถ้าอินเดียมีพัฒนาการทางเศรษฐกิจระดับเดียวกับจีน อินเดียก็น่าจะกลายเป็นชาติที่ผลิตขยะเยอะสุดในโลกแทน
แต่ในขณะที่จีนเป็นรัฐที่มีอำนาจรวมศูนย์อย่างรุนแรงอยู่ที่พรรคคอมมิวนิสต์ อินเดียกลับเป็นประเทศที่มีการ ‘กระจายอำนาจปกครอง’ ในระดับสูงมากๆ สไตล์ประเทศที่ปกครองด้วยระบอบสหพันธรัฐ ซึ่งอินเดียนี่โหดยิ่งกว่าอเมริกาอีกเพราะภาษาประจำชาติยังไม่มีเลย แต่ละรัฐก็มีอิสระต่อกันมาก (รัฐต่างๆ ในอินเดียมี ‘ภาษาราชการ’ ต่างกันออกไป เป็นสิบภาษาตามที่ใช้อยู่แล้วในท้องถิ่น)
ดังนั้นในแง่นี้ การสั่งการแบบเด็ดขาดจากส่วนกลางในอินเดียจึงเป็นไปไม่ได้ และเรื่องพวกนี้มันมีปัญหามากๆ กับหลายนโยบาย โดยเฉพาะนโยบายเชิงสิ่งแวดล้อม
ในขณะที่ทุกวันนี้จีนกำลังซีเรียสเรื่องการแยกขยะและการลดขยะสารพัด อินเดียกลับไม่ได้มีแนวโน้มแบบเดียวกัน พูดกันตรงๆ ว่าในเรื่องสุขอนามัย จีนพัฒนาไปไกลกว่าอินเดียเยอะ เพราะอินเดียเพิ่งประกาศว่าทุกครัวเรือนมีส้วมใช้แล้วในปี 2019 แต่ตอนนี้ระบบระบายน้ำเสียก็ยังทำไม่เสร็จดีเลย
ดังนั้นยังไม่ต้องพูดถึงการแยกขยะสำหรับอินเดีย เพราะยังอีกไกล และอินเดียน่าจะมีประชากรนำหน้าจีนก่อนที่จะคุยกันเรื่องบังคับให้ประชาชนแยกขยะเสียอีก
นี่เองทำให้ขยะของอินเดียน่าจะเป็นปัญหาของชาวโลกแน่ๆ เพราะคือชาติที่ผลิตขยะเยอะที่สุดในโลกที่ยังไม่มีโครงการแยกขยะใดๆ
อย่างไรก็ดี อินเดียก็อาจมี ‘ทางแก้แบบอินเดีย’ สำหรับปัญหานี้
ต้องย้อนไปก่อนว่า แม้อินเดียจะเป็นสังคมประชาธิปไตยที่ในทางการเมือง ‘ทุกคนเท่ากัน’ แต่ในทางสังคม ระบบวรรณะของอินเดียก็ยังอยู่ และคนอินเดียก็ยังมีการปฏิบัติต่อกันตามวรรณะ โดยวรรณะที่ต่ำที่สุดของอินเดียที่วรรณะอื่นๆ ดั้งเดิมไม่อยากยุ่งเกี่ยวเลยคือ ‘จัณฑาล’ หรือที่เรียกภาษาอังกฤษว่า ‘Dalit’
ในอินเดีย งานของจัณฑาลคืองานที่เกี่ยวข้องกับสิ่งสกปรกที่คนวรรณะอื่นไม่ทำเด็ดขาด เช่น การเก็บสิ่งปฏิกูล ลอกท่อ และการเก็บขยะ แต่อีกด้านหนึ่งมันก็ทำให้จัณฑาลแทบจะเป็นกลุ่มคนที่ ‘ผูกขาด’ งานจำพวกนี้ด้วย
และที่เรากำลังจะพูดถึงก็คือ งานเก็บขยะ
จัณฑาลมีบทบาทสำคัญในการคัดแยกขยะมารีไซเคิล เพราะนี่คืออาชีพที่ ‘ดี’ ที่สุดแล้วที่คนกลุ่มนี้ทำได้ในสังคมอินเดีย (งานแย่กว่านี้คือการจัดการกับสิ่งปฏิกูล) เพราะแม้ว่างานแบบนี้จะทำรายได้ต่ำกว่าค่าแรงขั้นต่ำในอินเดีย คนกลุ่มอื่นๆ ก็ไม่รับจัณฑาลเข้าทำงาน จะไป ‘ขับแกร๊บ’ ก็ไม่รอด สุดท้ายก็ต้องกลับมาเก็บและคัดแยกขยะ
นี่ก็เลยเป็นเหตุผลที่รัฐบาลอินเดียไม่ซีเรียสเรื่องการ ‘แยกขยะ’ เท่าไหร่ เพราะสุดท้ายงานนี้คืองานของจัณฑาล ซึ่งเราก็ไม่ได้พูดถึงคนไม่กี่คนที่ทำงานแบบนี้ เพราะในอินเดีย ประชากรประมาณ 200 ล้านคน จาก 1,400 ล้านคนเป็นจัณฑาล ดังนั้นในแง่นี้ เราก็จะเห็นว่า อินเดียก็ไม่น่าจะขาดคนแยกขยะไปง่ายๆ
แต่ถ้าลองมองอีกแง่ในระยะยาว ถ้าเศรษฐกิจอินเดียพัฒนาขึ้น และทุกคนฐานะดีขึ้น คำถามคือจะเหลือจัณฑาลสักกี่คนที่ยังอยากทำงานพวกนี้อยู่? และถึงตอนนั้นนี่จะเป็นปัญหาใหญ่มากๆ เพราะอินเดียน่าจะกลายเป็นประเทศที่ผลิตขยะเยอะที่สุดในโลกไปแล้ว
พูดอีกแบบคือโลกจะมีขยะล้นหรือไม่ในตอนนั้น ก็อาจขึ้นอยู่กับว่าจัณฑาลจะยังยอมทำงานในการคัดแยกขยะอยู่หรือไม่?
นี่ทำให้ในระยะยาว ‘คนวรรณะต่ำสุดในอินเดีย’ กลุ่มนี้ก็มีผลต่อ ‘ความสะอาด’ ของโลก รวมทั้งท้องทะเลไม่น้อยเลย (เพราะขยะที่กองทิ้งเป็นภูเขาในยุคที่ ‘เผาขยะ’ ไม่ได้ สุดท้ายมันก็โดนลมพัดพาลงทะเลนั่นแหละ)
และก็ไม่แปลกเลยที่ช่วงหลังรัฐบาลกลางอินเดียก็เริ่มมีแนวคิดในการดูแลเอาใจใส่จัณฑาลมากขึ้น เพราะเขาเริ่มเห็นแล้วว่าอินเดียจะ ‘สะอาด’ ไม่ได้ ถ้าชีวิตคนกลุ่มนี้ไม่ได้รับการดูแล
ที่น่าสนใจคือในหลายเมือง คนจัณฑาลมีการรวมตัวกันเป็นสหภาพ ซึ่งสหภาพนี้ก็ไปดีลกับรัฐในการให้คนวรรณะจัณฑาลเป็นเจ้าหน้าที่เก็บขยะของเทศบาล ทำให้แทนที่จะไปคุ้ยขยะที่กองภูเขาขยะ คนพวกนี้ก็ไปเก็บขยะจากบ้านคนมาคัดแยกตรงๆ เลย พร้อมรับ ‘ค่าเก็บขยะ’ เป็นรายได้เพิ่มไปอีก
ปัญหาทั้งหมดที่เป็นเรื่องใหญ่ของโลกอาจไม่ใช่เรื่องว่าใครเป็นคนเก็บขยะหรือรายได้เท่าไหร่ แต่คือข้อเท็จจริงที่หลีกเลี่ยงไม่ได้ว่า อินเดียน่าจะกลายเป็นชาติที่ผลิตขยะเยอะที่สุดในไม่ช้า และอินเดียก็ดูจะไม่ได้มีมาตรการใดๆ ที่ทำให้ชาวโลกอุ่นใจเท่าไหร่ว่าจะจัดการกับปัญหานี้ยังไง
ก็เลยต้องฝากความหวังไว้ที่จัณฑาลนี่แหละ
อ้างอิง
- The Guardian. Untouchable to indispensable: the Dalit women revolutionising waste in India. https://bit.ly/3MQ3Ff3
- Aljazeera. How Indians consume, drives the business of rubbish. https://bit.ly/3aLO2Ik
- The Conversation. Smart city technologies pose serious threats to women waste workers in India. https://bit.ly/3QuZjxl
- News.com. How India’s reviled Dalit’s rubbish to sell in luxury shops. https://bit.ly/3O97kFT
- The Hindustan Times. India may cross China as most populous sooner than thought. https://bit.ly/3mDfTNL