การดูดวงกับจิตวิทยา เหตุผลที่ทำไมเรารู้สึกว่าดวงตรงกับเราจัง (เพราะมันอาจตรงกับทุกคน)

เคยรู้สึกไหมว่า ทำไมการดูดวงของหมอคนนี้ถึงตรงกับเรา หรือทำไมคอนเทนต์ดูดวงถึงแม่นขนาดนี้ ราวกับมันเกิดมาเพื่อเราโดยเฉพาะ

วันนี้เราจะชวนทุกคนมาดูเหตุผลเบื้องหลัง ว่าการดูดวงเชื่อมโยงกับเรื่องจิตวิทยาอย่างไรบ้าง

ปรากฏการณ์นี้เรียกว่า ‘ปรากฏการณ์บาร์นัม’ หรือปรากฏการณ์ฟอเรอร์ มันคือปรากฏการณ์ที่เรามักรู้สึกว่าคำทำนายหรือดวงที่ถูกระบุไว้ตรงกับชีวิตของเรา

ทฤษฎีนี้เป็นของ Bertram R. Forer นักจิตวิทยาท่านหนึ่ง ซึ่งในปี 1948 เขาได้ทำการทดลองโดยให้กลุ่มนักศึกษาอ่านบทวิเคราะห์ที่ถูกวิเคราะห์จากบุคลิกภาพและอุปนิสัยของแต่ละคน (แต่ความจริงแล้วไม่ใช่นะ)

หลังจากทุกคนอ่านคำทำนายหรือบทวิเคราะห์นั้น ก็นักศึกษาให้คะแนนความแม่น ว่าตรงกับชีวิตของพวกเขามากแค่ไหน โดยมีคะแนนตั้งแต่ 1-5

ผลลัพธ์ก็คือค่าเฉลี่ยความแม่นของการทำนายนี้สูงถึง 4.26 คะแนน มีคนให้คะแนนเต็ม แบบรู้สึกว่าแม่นมาก ตรงมากถึง 40%

ถ้าถามต่อว่า คุณ Forer ไปเอาคำทำนายที่ตรงขนาดนี้มาจากไหน ก็ขอบอกเลยว่า เขาเอาคำดูดวงจากที่ต่างๆ มามั่วเข้าด้วยกัน

ที่น่าตกใจไปกว่านั้นก็คือ บทวิเคราะห์ทุกใบมีเนื้อหาเหมือนกันหมดเลย

พออ่านมาถึงตรงนี้เราพอเห็นภาพอะไรไหมกันบ้างไหม คุณ Forer สรุปเอาไว้ว่า “เรามีทุกสิ่งสำหรับทุกคน” (We’ve got something for everyone) อธิบายให้ง่ายก็คือ เรามักจะรู้สึกเชื่อมโยงกับเนื้อหาที่เราเข้าใจว่ามันถูกสร้างมาเพื่อเรา (ราศีเรา วันเกิดเรา เบอร์โทรเรา)

ประมาณว่าเรามักจะหาความเชื่อมโยงเอง เรามักรู้สึกว่ามันตรงเอง ทั้งที่ข้อความเหล่านั้นถ้าเราสังเกตให้ดี จะค่อนข้างกว้างและคลุมเครือ คือใครมาอ่านก็รู้สึกว่าตรงได้หมด ถึงไม่ได้เกิดวันนั้น หรือราศีนั้นก็ตาม

ตัวอย่าง: คุณชอบการมีเพื่อนแต่บางครั้งก็ชอบอยู่คนเดียว / มั่นใจในตัวเอง แต่บางครั้งลึกๆ ก็รู้สึกลังเล / คุณมักสงสัยว่าตัวเองตัดสินใจได้ดีหรือไม่ สิ่งที่ทำไปถูกต้องแล้วหรือเปล่า

ซึ่งคนส่วนมากก็น่าจะมีความรู้สึกแบบนี้อยู่แล้ว มันจึงไม่แปลกอะไรเลยที่เราจะรู้สึกว่ามันตรงกับเรามาก

ท้ายที่สุด ตัวผู้เขียนไม่ได้ต่อต้านการดูดวงไปเสียทั้งหมด เพราะเอาจริงเวลามีคอนเทนต์เกี่ยวกับดวง ราศี หรือวันเกิดตัวเอง ก็ยังต้องแวะเวียนเข้าไปอ่านอยู่เหมือนกัน แถมที่สำคัญศาสตร์การดูดวงก็ค่อนข้างหลากหลายแตกต่างกันไป

เอาเป็นว่า พยายามเก็บเกี่ยวความรู้สึกที่เป็นบวกจากสิ่งเหล่านี้ไป ให้การดูดวงสร้างความหวัง ให้มันขับเคลื่อนเราไปข้างหน้า อย่าให้มันบั่นทอนจิตใจ เพราะอย่าลืมว่าไม่ว่าดวงจะเป็นอย่างไร ก็โปรดใช้ชีวิตอย่างมีสติ และสิ่งสำคัญที่จะขีดเขียนโชคชะตาก็คือ การกระทำของพวกเราเอง

อ้างอิง:

• Michael Gaeron. Cognitive Biases — The Barnum Effect. https://bit.ly/3pNtLEA
• Britannica. Barnum Effect. https://bit.ly/35aXGPa
• สมาคมจิตแพทย์แห่งประเทศไทย. #จิตวิทยากับการดูดวง ภาคต้น. https://bit.ly/3bapFCw