อักษรภาพอียิปต์โบราณ ‘อ่านออกเสียง’ ยังไง? และเรารู้ได้อย่างไรว่าคนปัจจุบันอ่านถูกแล้ว

เคยสงสัยไหมว่ามนุษย์ปัจจุบันนั้นอ่าน ‘อักษรภาพ’ สมัยก่อนกันได้ยังไง? ถ้าสงสัย เราจะเล่าให้ฟังในกรณีของภาษาอียิปต์โบราณ 

ภาษาอียิปต์โบราณที่เขียนอยู่ในพีระมิดและโบราณวัตถุต่างๆ เขียนด้วยอักษรภาพไฮโรกลิฟ (Hieroglyphic alphabet) ซึ่งคนอียิปต์ปัจจุบันอ่านไม่ออกแน่ๆ (เนื่องจากทุกวันนี้เขาใช้ภาษาอาหรับกัน) ดังนั้นตัวอักษรบนพีระมิดคือภาษาที่ไม่มีคนปัจจุบันใช้แม้แต่คนเดียว แต่ที่นักวิชาการ-นักโบราณคดี ‘อ่านออก’ ต้องย้อนกลับไปในปี 1799 ซึ่งกองทัพนโปเลียนจากฝรั่งเศสไปบุกอียิปต์ 

ระหว่างนั้นกองทัพนโปเลียนต้องการทำป้อมปราการ ก็มีการขุดสถานที่ต่างๆ จนขุดไปเจอ ‘หินโบราณ’ จากยุคอียิปต์โบราณที่ภายหลังถูกเรียกว่า ‘ศิลาโรเซตตา’ (Rosetta Stone)

หินนี้มีจุดเด่นคือมันบันทึกข้อความเดียวกันเป็นหลายภาษา โดยมีทั้งภาษาอียิปต์โบราณ และก็มีภาษากรีกโบราณด้วย ซึ่งภาษากรีกโบราณ นักวิชาการสมัยนั้นอ่านออกอยู่แล้ว ก็เลยเริ่มอ่านเทียบกัน และแกะความหมายของภาษาอียิปต์โบราณที่เขียนด้วยตัวอักษรภาพไฮโรกลิฟได้

แต่อยากให้ลองนึกภาพดู สมมติเราไม่รู้ภาษารัสเซีย เอาข้อความภาษารัสเซียมาวางคู่กับไทย แน่นอนเรารู้ว่าข้อความ ‘หมายความ’ ว่ายังไงเพราะเรารู้ภาษาไทย แต่เราก็จะไม่รู้ว่าภาษารัสเซียที่คู่กันมันอ่านยังไง? ออกเสียงยังไง? แบ่งคำยังไง?

ก็เช่นกัน มนุษย์ยุคนั้นอ่านข้อความจากศิลาโรเซตตาได้เพราะรู้ภาษากรีกโบราณ แต่เขารู้ได้ยังไงว่าอักษรกรีกโบราณที่เขียนเป็นตัวไฮโรกลิฟมันอ่านออกเสียงยังไง?

กุญแจคือ ‘ภาษาคอปติก’ ซึ่งเป็นภาษาที่ชาวคริสต์ในอียิปต์ใช้มาตั้งแต่ยุคศตวรรษที่ 3 ยาวถึงปัจจุบัน ดังนั้นมันคือภาษาที่ใกล้เคียงกับภาษาอียิปต์โบราณมากที่สุด ซึ่งในภาษาเขียน ตัวอักษรคอปติกจะเขียนคล้ายกรีกโบราณมาก แต่จะมีตัวอักษรเกือบ 10 ตัวที่ไม่มีในภาษากรีกโบราณ ซึ่งตอนแรกคนก็ไม่รู้ว่ามันมาจากไหน แต่คนที่อ่านภาษาคอปติกออก พออ่านศิลาโรเซตตาก็ ‘ร้องอ๋อ’ เลย เพราะอักษรแปลกปลอมเกือบ 10 ตัวของภาษาคอปติกที่ไม่มีในภาษากรีกโบราณ มันเทียบกับอักษรภาพของภาษาอียิปต์โบราณได้แบบตัวต่อตัวเลย 

นี่เป็นจุดแรกที่คนยุคปัจจุบันเริ่มแกะคำอ่านได้ และทำให้พบว่า ภาษาอียิปต์โบราณ เป็นภาษาที่ ‘ไม่มีสระ’ หรือพูดง่ายๆ คือมันเป็นการเอาพยัญชนะมาเรียงกัน และกว่าจะ ‘อ่านออกเสียง’ ภาษาอียิปต์โบราณได้ มีการใช้เทคนิคทางภาษาศาสตร์มาช่วย เช่น ค่อยๆ ไล่แกะภาษาที่เป็นภาษาตระกูลเดียวและยุคเดียวกันกับภาษากรีกโบราณ ไปจนถึงภาษากรีกโบราณยุคต่อๆ มา ที่ค่อยๆ พัฒนามาเป็นภาษาคอปติก 

ซึ่งเทคนิคทั้งหมดนี้ก็นำเรามาสู่ยุคปัจจุบัน ที่พวกนักอียิปต์วิทยาสามารถอ่านออกเสียงตัวอักษรไฮโรกลิฟได้เป็นปกติแล้ว

ถามว่ามันออกเสียงได้ ‘เป๊ะ’ ไหม? คำตอบคือ ‘ไม่มีทางรู้’ เพราะนี่คือภาษาที่ไม่มีคนใช้แล้ว และก็ไม่มีการ ‘บันทึกเสียง’ เอาไว้ด้วย 

แต่ก็ดังเช่นเรื่องอื่นๆ ในประวัติศาสตร์ การสืบเสาะย้อนอดีตด้วยหลักฐานอย่างมีเหตุผลก็มีข้อจำกัดของมัน เราไม่มีทางรู้อดีต ‘เป๊ะ’ แน่นอน แต่เรารู้ว่าหลักฐานที่มีบอกเราแบบนี้ และในกรณีของภาษาอียิปต์โบราณแม้ว่ารวมๆ เขาจะถือว่า ‘อ่านได้’ แต่อักขระบางตัวก็ยังเถียงกันว่ามันอ่านออกเสียงว่าอะไรแน่ ซึ่งนั่นก็ยังไม่ต้องพูดถึง ‘คำ’ บางคำในบันทึกโบราณที่นักวิชาการก็ยังถกเถียงกันเรื่องความหมายอยู

นี่จึงเป็นเรื่องปกติมากๆ ในแวดวงการศึกษาภาษาโบราณ และ ‘ข้อยุติ’ ของสิ่งเหล่านี้จริงๆ ก็คงจะมีแต่การนั่งไทม์แมชีนกลับไปเรียนรู้ภาษาโบราณพวกนี้ในยุคสมัยที่คนเคยใช้มันจริงๆ เท่านั้น

อ้างอิง

• NativLang. What Ancient Egyptian Sounded Like – and how we know. https://youtu.be/J-K5OjAkiEA