ถ้าจะพูดถึง “อาหารอเมริกัน” สักอย่างที่ชาวโลกรู้จักกันดี สิ่งแรกๆ ที่คนนึกถึงคงหนีไม่พ้นแฮมเบอร์เกอร์ ซึ่งเราน่าจะรู้จักกันดีผ่านร้านอาหารแฟรนไชส์นานาชาติอันดับ 1 ของโลกอย่าง McDonald’s
ณ ที่นี้ ก็คงจะไม่มีใครคิดหรอกนะครับว่า McDonald’s คือบริษัทที่สร้างแฮมเบอร์เกอร์ขึ้นมา แฮมเบอร์เกอร์มีประวัติศาสตร์ยาวนานกว่านั้นแน่ๆ ซึ่งจริงๆ ทำให้บางคนสงสัยว่าจริงๆ แล้วมันเกิดในอเมริกาจริงหรือเปล่า?
McDonald’s | seriousfacts.com
คำตอบสั้นๆ ก็คือ แฮมเบอร์เกอร์ที่เรารู้จักกันทุกวันนี้ที่เป็นการเอาเนื้อสับหรือบดไปย่าง แล้วโปะด้วยขนมปังสองข้าง มันเป็นผลผลิตจากสังคมอเมริกาแน่ๆ แต่จริงๆ มันก็เชื่อมโยงกับอาหารที่มีประวัติยาวนานกว่านั้นอื่นๆ ด้วย
เอาจริงๆ เท่าที่มีการบันทึกกันไว้ อาหารจำพวกเนื้อสัตว์สับปั้นก้อนที่เก่าแก่ที่สุด คือการเอาเนื้อแกะมาสับแล้วกินดิบๆ ของพวกชาวทาร์ทาร์ (ซึ่งทุกวันนี้อยู่ในรัสเซีย) โดยชาวทาร์ทาร์เป็นชนชาติเร่ร่อนขี่ม้าเหมือนพวกมองโกล และอาหารของพวกเขาก็จะกินกันง่ายๆ ระดับเอาเนื้อแกะมากินดิบๆ โดยพวกเขาก็จะเอาเนื้อแกะมาไว้ใต้อานม้าเพื่อให้นุ่มก่อน แล้วเวลาจะกินก็เอามาสับละเอียดกินมันดิบๆ แบบนั้น ซึ่งที่ต้องทำแบบนี้เพราะเนื้อแกะมันเหนียว
อาหารชนิดนี้ของพวกทาร์ทาร์มีบันทึกว่ากินกันมาอย่างต่ำๆ ก็ราวๆ 800 ปีแล้วตั้งแต่ศตวรรษที่ 13 ซึ่งทุกวันนี้มันกลายมาเป็นเมนูราคาแพงขึ้นภัตตาคารที่เรียกว่า Steak Tartar โดยทุกวันนี้โดยทั่วไปไม่ได้ใช้เนื้อแกะเป็นหลักแล้ว แต่ใช้เนื้อวัว
Steak Tartar | wikipedia.org
ไม่มีรายงานชัดเจนว่า Steak Tartar แพร่กระจายเจ้าไปยังยุโรปตะวันตกเมื่อไร แต่ในช่วงศตวรรษที่ 19 กลุ่มคนใน “เยอรมัน” (ช่วงนั้นยังไม่มีประเทศเยอรมัน แต่กลุ่มคนใช้ภาษาเยอรมันอยู่กระจายกันในแคว้นต่างๆ) ก็มีการกินอาหารจำพวกเนื้อสับปั้นก้อนแล้ว แต่คนเยอรมันจะเอามาทำให้สุกก่อนกิน ไม่เหมือนพวกทาร์ทาร์ที่กินดิบ
ในช่วงกลางศตวรรษที่ 19 คนเยอรมันอพยพไปอเมริกาอย่างมหาศาล ซึ่งอเมริกาตอนนั้นก็เพิ่งจบสงครามกลางเมืองและประเทศก็มุ่งสู่การปฏิวัติอุตสาหกรรมและต้องการแรงงานอิสระมากมาย ดังนั้นคนเยอรมันที่อพยพก็จึงไปเป็นแรงงานรับจ้างในสังคมอเมริกาช่วงกลางศตวรรษที่ 19 ตามเมืองอุตสาหกรรมใหม่ๆ มากมาย
แรงงานรับจ้างในอเมริกา | vox.com
ทีนี้ก็ดังเช่นที่เกิดขึ้นซ้ำแล้วซ้ำเล่าในประวัติศาสตร์ เมื่อมีแรงงานอพยพ แรงงานเหล่านี้ก็ได้เอาวัฒนธรรมของตัวเองติดตัวไปด้วยโดยเฉพาะอาหาร
ซึ่งลองจินตนาการในยุคนั้น อเมริกาเพิ่งปฏิวัติอุตสาหกรรม คนงานจำนวนมากที่ทำงานเสร็จก็ต้องการอาหารกิน พวกธุรกิจ “อาหารข้างถนน” ก็เลยเฟื่องฟูสุดๆ เพื่อตอบโจทย์ด้านปากท้องของแรงงาน และอาหารชนิดหนึ่งที่โผล่มาอย่างไม่มีมาก่อนในยุคนั้นก็คือ Hamburger Steak
ธุรกิจร้าน Hamburger Steak | gigazine.net
Hamburger Steak คืออาหารข้างถนนช่วงปฏิวัติอุตสาหกรรมของอเมริกา ซึ่งถ้าให้เทียบ มันก็คงคล้ายๆ หมูปิ้งหรือหมูปั้นก้อนทอดของบ้านเรา เพียงแต่ของเขาทำจากเนื้อวัว โดยตอนแรกไม่ได้เสิร์ฟกับขนมปัง (ซึ่งทุกวันนี้เราก็คงจะเห็นอาหารแบบเดียวกันที่ญี่ปุ่น คือเป็นเนื้อวัวสับแบบเบอร์เกอร์ แต่กินกับข้าว)
Hamburger Steak | wikipedia.org
และการที่ได้ชื่อแบบนี้ ก็เพราะสำหรับคนอเมริกัน ผู้อพยพจากเยอรมันจำนวนมากเดินทางออกมาจากท่าเรือที่เมือง Hamburg ตรงมายังอเมริกา ดังนั้นทุกคนจึงมาจาก Hamburg อาหารของผู้อพยพจากเยอรมันก็เลยมักจะถูกเข้าใจว่าเป็นของจากเมือง Hamburg และ Hamburger Steak ก็ได้ชื่อมาแบบนี้เอง เพราะสำหรับคนอเมริกันที่เข้าใจว่าสเต็กต้องเป็นเนื้อแบบชิ้นๆ การเอาเนื้อบดมาทำแบบสเต็ก (คือเอามาย่างบนกระทะแบน) มันต้องมีชื่อเรียกแยกต่างหาก และชื่อที่เหมาะที่สุดก็คือ Hamburger Steak เพราะนี่เป็นอาหารที่มาพร้อมกับคนจาก Hamburg
อย่างไรก็ดี เราคงจะจินตนาการไม่ยากว่าการเสิร์ฟเนื้อสับย่างก้อนใหญ่ๆ มันไม่ใช่จะเป็นอาหารข้างถนนที่ดีเลย เพราะสมัยก่อนมันไม่ได้เสิร์ฟกับภาชนะแบบทุกวันนี้ มันเสิร์ฟแบบเป็นก้อนๆ เลย ก็ต้องหยิบกินเอา ซึ่งก็ทำให้มันทั้งร้อนมือเลอะเหนอะหนะ
มันเลยเกิด “นวัตกรรม” ที่เป็นอเมริกาแท้ๆ อย่างการเอาขนมปังมาโปะเนื้อสองด้าน เพื่อให้คนกินได้โดยมือไม่เปื้อน ซึ่งที่บอกว่านี่เป็นนวัตกรรมแบบอเมริกันแท้ๆ ก็เพราะอาหารอย่าง Hot Dog และ Lobster Roll มีต้นกำเนิดแบบเดียวกันเลย (อันแรกตอนแรกก็คือไส้กรอกเปล่าๆ ส่วนอันหลังคือ Lobster Salad) คือตอนแรกคนมีปัญหามากเวลาต้องเสิร์ฟมันในบริบทข้างถนน สุดท้ายมีคนหัวใส เอามันไปใส่ขนมปังทำให้เสริฟง่ายขึ้นมาก และคนก็กินมาแบบนั้นถึงทุกวันนี้
Lobster Roll | delish.com
การเอา Hamburger Steak เสิร์ฟแบบเอาขนมปังโปะสองข้างเป็นไอเดียบรรเจิดมาก เพราะนอกจากมันจะตอบโจทย์ของความสะดวกในการกิน มันยังตอบโจทย์ด้านโภชนาการด้วยเพราะชนชั้นแรงงานที่เป็นลูกค้าหลักของอาหารชนิดนี้ก็ต้องการพลังงานจากแป้งไปทำงาน ความลงตัวนี้ทำให้ Hamburger Steak เวอร์ชันมีขนมปังขนาบแพร่กระจายไปอย่างรวดเร็ว และเรียกได้ว่าในเวลาไม่กี่สิบปีก็ไม่เหลือร้าน Hamburger Steak ข้างถนนที่จะเสิร์ฟ Hamburger Steak เปล่าๆ แบบไม่มีขนมปังแล้ว
ซึ่งถามว่าอาหารชนิดใหม่นี้ คนอเมริกันเรียกว่าอะไร? คำตอบคือ Hamburger Sandwich ซึ่งมันก็สมเหตุสมผล เพราะการเอาขนมปังมาขนาบอะไร มันก็ทำให้สิ่งนั้นเป็นแซนด์วิช แม้ว่าอาหารชนิดนี้จะไม่มีใน Hamburg ตามชื่อที่คนอเมริกันใช้เรียกก็ตาม
Hamburger Sandwich | wikipedia.org
พอเวลาผ่านไป อาหารรูปแบบเนื้อปั้นก้อนย่างในอเมริกาก็มีเสิร์ฟแทบจะรุปแบบเดียวคือแบบ Hamburger Sandwich เรียกได้ว่า Hamburger Steak แทบจะสูญพันธุ์ ซึ่งผลที่ตามมาก็คือ คนไม่อยากเรียกมันยาวๆ ว่า Hamburger Sandwich อีกแล้ว เพราะมันไม่มี Hamburger แบบอื่นๆ แล้ว ดังนั้นคนก็เลยเรียกชื่อมันย่อลงกลายเป็น Hamburger เฉยๆ และสั้นลงมาเป็น Burger ในที่สุดในช่วงต้นศตวรรษที่ 20 ซึ่งตอนนั้น Burger ถือว่าเป็นอาหาร “ขวัญใจคนจน” อเมริกันโดยสมบูรณ์ไปแล้ว แบบนึกอะไรไม่ออกก็กิน Burger แบบที่คนไทยนึกอะไรไม่ออกก็กินผัดกะเพรา
เบอร์เกอร์กับเฟรนช์ฟราย | eatthis.com
และก็นี่แหละครับต้นกำเนิดของ Burger ซึ่งเป็นอาหารประจำชาติอเมริกันชื่อก้องโลก หวังว่าจะทำให้หลายๆ คนหายสงสัยว่าทำไม อาหารอเมริกันชนิดนี้ ถึงมีชื่อฟังดู “เยอรมัน” นะครับ
ทั้งนี้ เกร็ดเล็กน้อยก่อนจากไปก็คือ สมัยก่อน Burger เขาไม่เสิร์ฟกับเฟรนช์ฟรายนะครับ และแฟรนไชส์เจ้าแรกๆ ที่เสิร์ฟ Burger คู่กับเฟรนช์ฟรายก็คือ McDonald’s นี่แหละ แต่นั่นเป็นเรื่องที่เกิดหลังจาก Burger กลายมาเป็นอาหารสิ้นคิดของคนอเมริกันมาแล้วหลายสิบปี ซึ่งก็มีเรื่องราวที่น่าสนุกของมันเอง ซึ่งเราอาจนำมาเล่าในโอกาสอื่นครับ
อ้างอิง
- Andrew F. Smith, Hamburger: A Global History, (London: Reaktion Books, 2008). http://bit.ly/37K7yPA