ทริปนี้อีกนาน! ทริปนี้ไม่ลืม! มนุษย์มีสมองโตกว่าใคร อาจเป็นเพราะบรรพบุรุษเราชอบกิน ‘เห็ดเมา’

หลัง Netflix ประเทศไทยนำสารคดีเรื่อง ‘Fantastic Fungi’ (2019) เข้ามาให้ชมกัน ผู้คนเองก็มีการเริ่มพูดถึงความอัศจรรย์และอาณาจักรของเห็ดรามากขึ้น

ไม่ว่าการวิวัฒนาการกึ่งกลางระหว่างสัตว์และพืช ความสัมพันธ์ที่มันมีต่อโลกและการเป็นผู้ย่อยสลายความตาย ความชาญฉลาดของอาณาจักรราในการเอาตัวรอดในสภาพแวดล้อม ไปจนถึงการนำเห็ดมาสร้างเป็นยาปฏิชีวนะที่ช่วยในมนุษย์เอาชนะเชื้อแบคทีเรียได้

เห็ดรามีความน่ามหัศจรรย์ในตัวของมันเอง แต่ความสัมพันธ์กับสิ่งมีชีวิตอื่นก็ไม่ธรรมดา สารคดีเรื่องนี้มีการพูดถึงทฤษฎีว่าการวิวัฒนาการที่ยอดเยี่ยมของมนุษย์ และสิ่งที่ทำให้สมองของมนุษย์วานรในยุคโบราณโตขึ้น 3 เท่าภายใน 2 ล้านปีได้สำเร็จเป็นเพราะเรากิน ‘เห็ดเมา’ เข้าไปกระตุ้น

สมองมนุษย์เป็นสิ่งที่น่าตื่นตะลึง เราเป็นสัตว์ที่มีสัดส่วนสมองใหญ่มากเมื่อเทียบกับตัว และนี่คืออาวุธที่ทรงพลังที่สุดในหมู่สัตว์ การเติบโตใน 2 ล้านปีอาจฟังดูนานแต่มันเป็นตัวเลขที่จิ้บจ้อยมากเมื่อเทียบกับวิวัฒนาการในช่วงอายุระดับมนุษย์ทั้งหมด

นักวิทยาศาสตร์เชื่อว่ามันคงไม่ได้เกิดขึ้นเองแต่น่าจะมีปัจจัยกระตุ้น จนช่วงต้นทศวรรษ 1990 เทอร์เรนซ์ แมคเคนนา (Terence McKenna) ตีพิมพ์หนังสือ ‘Food of the Gods’ นำเสนอว่าวิวัฒนาการด้านสมองอันก้าวกระโดดของ โฮโมเซเปียนส์ (Homo Sapiens) เกิดขึ้นเพราะการกิน ‘เห็ดวิเศษ’ (Magic mushroom) หรือก็คือ ‘เห็ดเมา’ ที่เรารู้จัก และเป็นที่รู้จักกันในชื่อทฤษฎี Stoned Ape

โดยที่เขาเสนอว่าการกินเห็ดเกิดขึ้นเมื่อมนุษย์โฮมินิดส์ (Hominids) ยุคนั้นเผชิญหน้ากับการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศในแอฟริกา ที่สร้างความแห้งแล้งและพื้นที่หลายแห่งเริ่มเปลี่ยนเป็นทะเลทราย สภาพแวดล้อมที่เปลี่ยนไปทำให้สัตว์ตระกูลไพรเมท (รวมถึงเรา) ต้องปรับเปลี่ยนพฤติกรรมติดตามสัตว์เข้าไปในพื้นที่เขตร้อน ซึ่งเป็นสภาพแวดล้อมอันสมบูรณ์ของเห็ดรา

และมนุษย์โบราณที่หิวโหยก็ทำการกินเห็ดเมาที่ขึ้นอยู่ในพื้นที่แห้งแล้งเข้าไป ซึ่งมันมีฤทธิ์กระตุ้นการสร้างเซลล์ประสาท และการพัฒนาอื่นๆ เพื่อเป็นสมองอันยอดเยี่ยมของมนุษย์สมัยใหม่

ทฤษฎีนี้อาจฟังดูแปลกประหลาด และนักวิทยาศาสตร์ส่วนใหญ่ไม่ได้ให้ความสนใจกับทฤษฎีนี้มากนัก จนกระทั่งเมื่อปี 2017 ที่ผ่านมา พอล สตาเมตส์ (Paul Stamets) ผู้เชี่ยวชาญด้านเห็ดรา บอกว่าทฤษฎีเห็ดเมาอาจมีความเป็นไปได้อย่างไม่น่าเชื่อ โดยเขาระบุว่าเห็ดสำคัญที่งอกอยู่ในอึของฮิปโปโปเตมัส ช้าง หรือ กวาง ในแอฟริกา คือ Psilocybe cubensis ซึ่งเป็นเห็ดขนาดใหญ่มากที่ล่อตาล่อใจให้กิน และในอีก 20 นาทีต่อมามันจะเริ่มออกฤทธิ์หลอนประสาทและดึงสมองให้เห็นภาพและมีประสบการณ์ที่แตกต่างออกไป (พูดง่ายๆ คือเห็นภาพหลอน)

แต่สิ่งที่เกิดขึ้นในเวลานั้นน่าสนใจ เมื่อกินเห็ดเข้าไป สาร Psilocybin จะเข้ามาแทนที่สาร serotonin ในสมองของมนุษย์ และมันเป็นสื่อประสาทที่ทำงานได้ดีกว่า สร้างเซลล์ประสาท และวิธีการรับรู้แบบใหม่ๆ (มีบางรายงานบอกว่าการกินเห็ดเมาจะช่วยให้สัมผัสปรากฏการณ์ Synesthesia ที่ประสาทรับรู้ได้พร้อมกันหลายสัมผัส เช่น มองเห็นเสียง หรือได้ยินเป็นรสชาติ ได้มากขึ้น)

สตาเมตส์ก็เชื่อว่านี่เป็นปัจจัยที่กระตุ้นให้สมองของมนุษย์โตขึ้นเป็นเท่าตัวในเวลาไม่นาน และมีส่วนสำคัญในการกระตุ้นสมองส่วนภาษาของเรา และสิ่งที่สำคัญที่สุดนี่คือทฤษฎีที่อาจอธิบายที่ไปที่มาของ ‘สติ’ (consciousness) การรับรู้ของมนุษย์ว่าเกิดขึ้นได้อย่างไร ปริศนาที่นักวิทยาศาสตร์พยายามไขมาหลายทศวรรษ มันอาจเกิดขึ้นจากเห็ดเมาก็ได้

ดังนั้น ทฤษฎีที่แมคเคนนาเสนอไว้เมื่อราว 30 ปีก่อนอาจเป็นเรื่องจริง และมีความสำคัญกับวิวัฒนาการของเราอย่างที่ไม่เคยคาดคิดมาก่อน อย่างไรก็ดีทฤษฎีนี้ยังเป็นเพียงทฤษฎีมีนักวิทยาศาสตร์จำนวนไม่น้อยที่ออกมาเห็นด้วยและเสนอให้ศึกษาความสัมพันธ์ของมนุษย์กับอาณาจักรเห็ดราอย่างจริงๆ จังๆ แต่หลายคนก็ยังรู้สึกกังขาในเรื่องนี้

ทั้งนี้ทฤษฎีการเติบโตของสมองด้วยเห็ดเมาอาจเป็นเรื่องจริง แต่เราไม่แนะนำให้คุณไปกินเห็ดเมาพร่ำเพรื่อเพราะหวังวิวัฒนาการธรรมชาติกระตุ้นสมองให้บรรเจิด เพราะปัญหาที่ตามมาอาจจะมากกว่าที่คิด

อ้างอิง:

• ExpressUK. Science breakthrough: How ancient humans used magic mushrooms to grow brains exposed. https://bit.ly/3gzqyGi
• big think. The human brain doubled in power, very suddenly, 200,000 years ago. Why? > https://bit.ly/3kxddjk
• THE ‘STONED APE’ THEORY MIGHT EXPLAIN OUR EXTRAORDINARY EVOLUTION
  inverse. The ‘stone ape’ theory might explain our extraordinary evolution> https://bit.ly/3ye0xCJ
• Netflix. fantastic fungi