Earthworm | sciencing
คุณอาจจะคิดว่าใครคนนั้นของคุณเป็นสิ่งมีชีวิตเดียวในโลกที่ไม่มีหัวจิตหัวใจ แต่รู้ไหมว่าในโลกของเรามีสัตว์จำนวนหนึ่งที่ไม่มี ‘หัวใจ’ จริงๆ แบบที่ไม่ได้เปรียบเปรย และมันคือ ‘ไส้เดือน’
สิ่งมีชีวิตที่เหมือนจะธรรมดาๆ ที่มีโครงสร้างภายนอกไม่ซับซ้อนเหมือนกับเส้นยาวๆ ลื่นๆ ที่ไม่มีแม้แต่อวัยวะในการมองเห็น แต่ความจริงแล้วอวัยวะภายในของไส้เดือนซับซ้อนพอสมควรและมันดำรงชีวิตอยู่โดยที่ไม่ได้มีก้อนเนื้อ ‘หัวใจ’ แบบมนุษย์
หัวใจของไส้เดือนคาดเดาได้ยากมาก ถ้าในความสัมพันธ์คงต้องพูดว่ามันเป็นสิ่งที่ไม่น่าคบหาเป็นคู่รัก เพราะเราสามารถพูดได้ว่ามันไม่มีหัวใจเลย หรือมันอาจจะมีหัวใจ 10 ดวงก็ได้
นั่นเป็นเพราะว่าแม้ไส้เดือนจะมีระบบเลือดแบบปิดที่เลือดไหลเวียนในหลอดเลือดเท่านั้น แต่ไส้เดือนไม่ได้มีอวัยวะก้อนเนื้อที่คอยสูบฉีดเลือดไปทั่วร่างกายแบบ ‘หัวใจ’ ที่เรารู้จักกันดี แต่มันมีโครงสร้างที่เรียกว่าหลอดเลือดออร์ติก (aortic arches) ที่ทำหน้าที่คล้ายกับหัวจ่ายเลือดและออกซิเจนไปยังส่วนอื่นๆ ของร่างกายกระจายอยู่ 5 คู่ วิ่งไปตามความยาวของลำตัว ซึ่งโครงสร้างแตกต่างจากอวัยวะหัวใจที่มีหลายห้องโดยสิ้นเชิง
ที่น่าสนใจคือในตระกูลของสัตว์จำพวกหนอนปล้อง (annelids) ส่วนใหญ่ที่มีโครงสร้างหลอดเลือดออร์ติกคล้ายกันจะควบคุมการทำงานด้วยกล้ามเนื้อ แต่สำหรับไส้เดือนมันควบคุมการส่งเลือดและออกซิเจนด้วยเซลล์ประสาท เหมือนกับสัตว์มีกระดูกสันหลัง
Earthworm | europeanscientist
ในกระบวนการทำงานหลังจากที่ไส้เดือนใช้วิธี ‘หายใจ’ ผ่านผิวหนังหลอดเลือดออร์ติกซึ่งคดโค้งไปตามร่างกายจะสูบฉีดเลือดไปตามส่วนต่างๆ ของร่างกาย เช่น หลอดเลือดด้านหลังสูบมาด้านหน้า หลอดเลือดตรงท้องสูบไปด้านหลัง เพื่อให้เกิดการหมุนเวียนของเลือดในตัว
ดังนั้นไส้เดือดมีระบบหมุนเวียนเลือดในตัวเองโดยที่ไม่ต้องพึ่งพาหัวใจหนึ่งเดียวเป็นหลัก แต่นอกจากเรื่องหัวใจแล้วไส้เดือนก็ยังคงเป็นสัตว์ที่มีความซับซ้อนทางโครงสร้างอีกมาก เพราะมันเป็นสัตว์ที่ไม่มีดวงตาแต่มีเซลล์ที่ไวต่อแสงเป็นพิเศษทำหน้าที่ใกล้เคียงกัน และมันตรวจจับการสั่นสะเทือนของดินแทนการมีหู หรือสามารถงอกตัวเองใหม่ได้ถ้าบางส่วนขาดไป ก็ถือว่าเป็นเรื่องที่น่าทึ่งของวิทยาศาสตร์
ไม่เพียงแค่นั้นไส้เดือนบางชนิดยังเป็นสัตว์ที่มี 2 เพศในตัวเดียวคือมันมีทั้งรังไข่และอัณฑะในตัวเอง ในการผสมพันธุ์มันจะแลกเปลี่ยนสเปิร์มกันระหว่างคู่เพื่อตั้งท้อง แต่ในบางชนิดก็มีความสามารถในการสืบพันธุ์แบบไร้เพศ (parthenogenesis) ได้ หมายความว่ามันไม่ต้องอาศัยการผสม แต่สามารถผสมพันธุ์ในตัวเองและพัฒนาตัวอ่อนได้โดยไม่ต้องมีการปฏิสนธิใดๆ จากภายนอกได้ด้วย
ปัจจุบันทั่วโลกมีไส้เดือนอยู่มากกว่า 1,800 สายพันธุ์ในแทบทุกพื้นที่ทั่วโลก (ยกเว้นแอนตาร์กติกา) แต่ละสายพันธุ์ที่ดูหน้าตาคล้ายๆ กันล้วนมีโครงสร้างอวัยวะภายในที่ซับซ้อนกว่าที่หลายคนคิด อย่างน้อยมันก็ดำรงชีวิตอยู่โดยที่มีหัวใจ 0-10 ดวงในร่างกายแล้วแต่ใครจะนิยาม
ดังนั้นถ้าคราวหน้าคุณอยากจะต่อว่าใครที่ใจจืดใจดำทำเหมือนไม่มีหัวใจด้วยคำว่า ‘ไส้เดือน’ ก็คงไม่ได้ผิดอะไรนัก
อ้างอิง
- Sciencetrends. How Many Hearts Does A Worm Really Have? . https://bit.ly/3GAZP6I
- Sciencing. How Many Hearts Does an Earthworm Have? . https://bit.ly/3rCGrC7