มนุษย์อาจเป็น ‘สัตว์เลี้ยง’ ชนิดแรกของมนุษยชาติ

อะไรคือสิ่งที่เรียกว่า ‘กระบวนการทำสัตว์ป่าให้กลายเป็นสัตว์เลี้ยง’ หรือที่เรียกสั้นๆ ในภาษาอังกฤษว่า Domestification กระบวนการนี้ต่างจาก ‘การทำให้เชื่อง’ (Taming) ซึ่งคือการทำให้สัตว์ป่าตัวหนึ่งเชื่องลงในช่วงชีวิตของมัน แต่ ‘กระบวนการทำสัตว์ป่าให้กลายเป็นสัตว์เลี้ยง’ มันคือการเปลี่ยนแปลงระดับพันธุกรรมให้สิ่งมีชีวิตหนึ่งๆ มีแนวโน้มที่จะ ‘อยู่ร่วมกับมนุษย์’ ได้ดีขึ้น ซึ่งคือกระบวนการที่ต้องใช้เวลาหลายชั่วอายุคนผ่านการ ‘คัดเลือกทางพันธุกรรม’ ของมนุษย์

และสัตว์รอบๆ ตัวเราที่เราคุ้นเคยก็ผ่านกระบวนการแบบนี้มาหมด มันคือกระบวนการที่ทำให้หมาป่ากลายมาเป็นหมาบ้าน แมวป่ากลายมาเป็นแมวบ้าน หมูป่ากลายมาเป็นหมูบ้าน ไก่ป่ากลายมาเป็นไก่บ้าน ฯลฯ

โดยทั่วไป ในประวัติศาสตร์พื้นฐานเขาจะบอกว่าหมานี่แหละคือสัตว์ที่ผ่านกระบวนการทำให้เป็นสัตว์เลี้ยงชนิดแรกของมนุษย์

แต่มันจริงเหรอ? เพราะสัตว์ที่เป็น ‘สัตว์เลี้ยง’ ชนิดแรกของมนุษย์อาจใกล้กว่านั้น เพราะมันคือ ‘มนุษย์’ นั่นเอง

แน่นอนการบอกว่ามนุษย์ไม่ได้ต่างจากสัตว์อาจทำให้นักสิทธิมนุษยชนยันนักมนุษยนิยมไม่พอใจ แต่สำหรับนักชีววิทยา มนุษย์เป็นสัตว์ชนิดหนึ่งแน่ๆ และก็ไม่แปลกที่ทุกๆ คำอธิบายที่ใช้ในการอธิบายวิวัฒนาการของสัตว์จะใช้กับมนุษย์ได้เช่นกัน

และจริงๆ นำเรากลับไปสู่ ‘ปริศนา’ ของการเกิดขึ้นของมนุษย์

ทุกวันนี้ การเกิดขึ้นของมนุษย์นั้นก็ยังมีหลาย ‘ทฤษฎี’ ซึ่งทั้งหมดก็ผูกพันกันอย่างลึกซึ้งกับความคิดเรื่อง ‘ธรรมชาติมนุษย์’ และหลักฐานทางโบราณคดีต่างๆ ที่ขุดค้นเจอก็ทำให้เรามีความเข้าใจเกี่ยวกับมนุษย์มากขึ้นเรื่อยๆ

ปัจจุบันเรารู้แล้วว่า ‘โฮโมเซเปียนส์’ หรือ ‘มนุษย์’ ที่เราเข้าใจในปัจจุบัน มีชีวิตอยู่ร่วมสมัยกับมนุษย์นีแอนเดอร์ทัลซึ่งคือ ‘มนุษย์เวอร์ชั่นก่อน’ แต่ด้วย ‘เหตุผลบางประการ’ มนุษย์นีแอนเดอร์ทัลก็หายไปจากโลกและเหลือแต่มนุษย์ 

ซึ่งที่เขาเถียงกันก็คือไอ้ ‘เหตุผลบางประการ’ นี่แหละ มันมีหลายทฤษฎีมาก ตั้งแต่การที่มนุษย์นั้น ‘ฉลาด’ กว่า ไปจนถึงมนุษย์นั้นมีความสามารถในการใช้ ‘ภาษา’ สื่อสารกันในขณะที่นีแอนเดอร์ทัลไม่มี

ถึงวันนี้ ไอเดียเหล่านี้ก็โดนตีตกไปเกือบหมดแล้ว เพราะนอกจากนีแอนเดอร์ทัลจะมีภาษาแล้ว การผสม ‘ข้ามสายพันธุ์’ จำนวนมากระหว่างมนุษย์กับนีแอนเดอร์ทัลก็เกิดขึ้นด้วย และหลักฐานทางพันธุกรรมพวกนี้ก็ยังคงหลงเหลืออยู่ในมนุษย์ปัจจุบัน หรือพูดง่ายๆ สิ่งมีชีวิตสองชนิดนี้ เอาจริงๆ สมัยนั้นก็ยังไม่ได้แยกกันชัดเจน แต่อะไรล่ะคือ ‘ความต่าง’ ที่ทำให้มนุษย์กลายมาเป็นมนุษย์ปัจจุบันในที่สุด

และนี่ก็นำเรากลับมาสู่ประเด็น ‘สัตว์เลี้ยง’

ในสมัยก่อน นิยามของสัตว์เลี้ยงมักจะนิยามจากลักษณะภายนอกและลักษณะนิสัย แต่ในยุคที่ความรู้ทางประสาทวิทยาและพันธุกรรมก้าวไกล จริงๆ แล้วลักษณะทั่วไป ของสัตว์เลี้ยงคือ สมองส่วนอมิกดาล่าจะมีขนาดเล็ก และจะมียีนส์ BAZ1B อธิบายง่ายๆ คือนี่เป็นโครงสร้างพื้นฐานของสิ่งมีชีวิตที่จะไม่มีความตื่นกลัวมากเกินไป และมีแนวโน้มที่จะไม่ก้าวร้าวรุนแรง

และถ้าเอาสัตว์ชนิดเดียวกันมาเทียบกันระหว่างเวอร์ชั่นสัตว์ป่ากับสัตว์เลี้ยงก็จะเห็นได้เลยว่าต่างกัน

ตรงนี้คงเดาไม่ยาก เพราะถ้าเทียบกันแล้ว โครงสร้างของส่วนนี้ของมนุษย์ปัจจุบันกับพวก ‘บรรพบุรุษมนุษย์’ มันไม่ได้ต่างจากเวลาเราเทียบโครงสร้างส่วนนี้ของหมาป่ากับหมาบ้าน หรือแมวป่ากับแมวบ้านเลย สัตว์ที่ถูกเอามาทำให้เป็นสัตว์เลี้ยงแล้วจะมีการเปลี่ยนแปลงที่เห็นได้ชัดคือสมองส่วนอมิกดาล่าจะมีขนาดเล็กลง และยีนส์ BAZ1B จะมีการทำงานในแบบเดียวกัน

พูดง่ายๆ คือ ในระดับโครงสร้างร่างกายและรหัสพันธุกรรม มนุษย์มีร่องรอยของการถูก ‘ทำให้เป็นสัตว์เลี้ยง’ จริงๆ

พอเริ่มจากหลักฐานตรงนี้ เขาก็เลยมีทฤษฎีเกี่ยวกับการกำเนิดมนุษย์ใหม่ว่า จริงๆ แล้วมนุษย์ปัจจุบันคือสิ่งที่เกิดจากการคัดสรรค์ทางพันธุกรรมของมนุษย์สมัยก่อน ที่มันมีการคัดเลือกจะผสมพันธุ์มนุษย์ที่ไม่ค่อยมีความหวาดกลัวและก้าวร้าวน้อย และนั่นอาจรวมถึงการกำจัดลูกมนุษย์ที่ก้าวร้าวด้วย

พูดภาษาชาวบ้านก็คือ มนุษย์เลือกที่จะผสมพันธุ์กับมนุษย์ที่เป็นมิตร และเลือกที่จะเลี้ยงเด็กที่เป็นมิตร และผลที่ได้หลังจากทำแบบนี้เป็นพันหมื่นรุ่นก็คือมนุษย์ที่เป็นมิตรขึ้น ไม่ได้ต่างจากกระบวนการคัดเลือกสายพันธุ์ที่มนุษย์ได้ทำกับหมาแมวจนกลายมาเป็นสัตว์เลี้ยงแสนรักในปัจจุบัน

แน่นอน คำอธิบายพวกนี้สมเหตุสมผลจากหลักฐานที่ว่ามา ซึ่งดูเผินๆ คงไม่มีอะไร แต่จริงๆ มันเป็นการท้าทาย ‘ความเชื่อ’ ในอดีตที่ว่าสังคมมนุษย์มีรากฐานจากผู้ชายที่ก้าวร้าวรุนแรงแบบนักรบ เพราะการออกห่างจากลักษณะพวกนี้ต่างหากที่ทำให้มนุษย์ ‘วิวัฒนาการ’ มาเป็นมนุษย์

เรื่องตลกก็คือการที่เราจะเข้าใจ ‘ความเป็นมนุษย์’ ของมนุษย์ได้ ก็ต้องเริ่มจากความเข้าใจว่ามนุษย์เป็นสัตว์ชนิดหนึ่งก่อนดังที่อธิบายมาตอนแรกนั่นเอง

อ้างอิง

• NPR. How Humans Domesticated Themselves. https://www.npr.org/…/how-humans-domesticated-themselves
• Science. Early humans domesticated themselves, new genetic evidence suggests. https://www.science.org/…/early-humans-domesticated…