ถ้าโลกนี้ดี อาจไม่มีโรคซึมเศร้า (มากเท่าตอนนี้…)

จิตใจของคุณช่วงนี้ เป็นยังไงบ้าง…?

‘โรคซึมเศร้า’ เป็นภาวะแหลกสลายทางจิตใจที่เราได้ยินกันมานาน แต่ในระยะ 2 ปีมานี้โรคซึมเศร้าแผ่ลามความเครียดและเศร้าหมองให้กับผู้คนเช่นเดียวกับโรคระบาด ที่ผ่านมาถ้าเราพูดถึงโรคซึมเศร้า หลายครั้งทางการแพทย์มันถูกอธิบายด้วยความไม่สมดุลของสารเคมีในสมอง ที่สามารถบำบัดรักษาได้ด้วยการกินยาเพื่อปรับสมดุลทางเคมี แต่ความจริงแล้วโรคซึมเศร้าเกี่ยวพันกับสภาพสังคมและการเมืองอย่างลึกซึ้ง

หลายคนเชื่อว่าภาวะซึมเศร้าเป็นสิ่งที่เกิดขึ้นอย่าง ‘เป็นส่วนตัว’ แต่ความเป็นส่วนตัวที่ว่าอาจไม่ใช่ความจริงทั้งหมด เพราะการที่ภาวะซึมเศร้าเกิดขึ้นพร้อมกันคงไม่ใช่เรื่อง ‘ส่วนตัว’ ที่บังเอิญเกิดขึ้นในเวลาเดียวกัน แต่เป็นเพราะเราอาจอยู่ในสภาพแวดล้อมที่ไม่เอื้อให้มี ‘ความสุข’ เหมือนๆ กัน

เหมือนกับที่หลายคนมองว่าคนที่เป็นโรคซึมเศร้า ‘อ่อนแอ’ ‘ไม่เข้มแข็ง’ ‘ไม่อดทน’ หรือมองโลกในแง่ร้ายจนทำร้ายจิตใจตัวเอง แต่ในอีกทางหนึ่งการอยู่ในโลกที่มีปัญหาซึมลึกจน ‘การมองโลกในแง่ดี’ ก็ไม่สามารถลบปัญหา และความเศร้าออกไปได้จริงๆ

อย่างน้อยที่สุดภาวะโควิด-19 ก็ทำให้เราเห็นเรื่องนี้ได้ชัดเจนมากขึ้น

ผลสำรวจในประเทศไทยพบว่า 2 ใน 3 ของประชากรหนุ่มสาววัย 18-24 ปีมีอาการป่วยทางจิต และ 25 เปอร์เซ็นต์ เคยมีความคิดที่จะฆ่าตัวตาย ส่วนงานวิจัยจาก Brown University School of Public ในสหรัฐฯ พบว่า อัตราการป่วยโรคซึมเศร้าเพิ่มขึ้น 3 เท่าตัวเมื่อเทียบกับก่อนที่โลกจะมีโควิด-19

นั่นเป็นเพราะว่าโควิด-19 เป็นตัวเร่งทำให้ผู้ป่วยเพิ่มขึ้นอย่างมากเพราะภาวะโรคระบาดนำมาซึ่งปัญหาแวดล้อมอื่นๆ ทั้งการตกงาน เศรษฐกิจ ความสัมพันธ์ และการเมือง ที่แปรเป็นความกดดันให้ผู้คนต้องเผชิญ อย่างที่หลายคนชอบพูดว่า ‘การเมืองอยู่ในทุกอย่าง’ และการเมืองก็อยู่ในสาเหตุทางความเศร้าในจิตใจเราด้วย

งานวิจัยจากคณะจิตวิทยา จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ในปี 2555 ระบุว่า การเมืองเป็นปัญหาความเครียดของผู้คนอย่างน้อย 1 ใน 4 โดยเฉพาะกับผู้ที่ได้รับผลกระทบโดยตรง เช่น นักปกป้องสิทธิมนุษยชน ผู้มีประสบการณ์เข้าร่วมชุมนุม หรือผู้ได้รับผลกระทบทางเศรษฐกิจ สาเหตุเพราะเราอยู่ในโครงสร้างสังคมที่เรียกร้องการแข่งขันเพื่อพัฒนาตัวเองให้มีชีวิตที่ดีในโลกทุนนิยม ความรู้สึก ‘ดีไม่พอ’ ‘เก่งไม่พอ’ เป็นเรื่องที่เกิดขึ้นเสมอในสังคมเช่นนี้

การเมือง เศรษฐกิจ สังคม คือสภาพแวดล้อมที่อยู่กับเราตลอดเวลา ดังนั้นจึงเป็นเรื่องธรรมดาที่มันส่งผลกระทบต่อจิตใจของผู้คน อย่างเช่น เมื่อเราถูกกักตัวอยู่ในบ้านอย่างสิ้นหวัง เราเดินออกจากบ้านก็เผชิญกับสภาวะที่ไม่เอื้อต่อคุณชีวิตที่ดี สวมหน้ากากที่ป้องกันไวรัสและฝุ่นควัน เดินบนฟุตบาทที่อาจสะดุดล้ม เพื่อนั่งรอรถเมล์สายที่ไม่รู้ว่าจะมาอีกครั้งเมื่อไร ทำงานอดหลับอดนอนโดยไม่รู้ว่าแก่ไปจะต้องอดตายไหม และเราไม่รู้ว่าเมื่อไรเราถึงจะได้มีชีวิตที่ ‘ดี’ แบบที่ฝันไว้เสียที

ถึงจะมีกรอบทางความคิดดีแค่ไหน ถึงจะมองโลกบวกแค่ไหน ถึงจะเข้มแข็งแค่ไหน แต่ในสภาพแวดล้อมเหล่านี้ภาวะความเครียดและความเศร้าก็เข้ามาเป็นเพื่อนกับสมองเราได้เสมอ

ดังนั้นโรคซึมเศร้าไม่ได้เกิดขึ้นเพียงเพราะความผิดปกติของสารเคมีในสมองและความอ่อนแอส่วนตัว แบบที่ใครหลายคนคิด เพราะสภาพแวดล้อมต่างๆ ก็เป็นสิ่งที่ผู้คนต้องเผชิญในชีวิตจริงๆ และบางทีถ้าหากเราอยู่ในโลกที่ดี และมีคุณภาพชีวิตที่ดีกว่านี้ ก็อาจไม่มีโรคซึมเศร้ามวลรวมที่เกิดขึ้นพร้อมๆ กันเหมือนอย่างตอนนี้ก็เป็นได้

เพราะโรคซึมเศร้าคือบาดแผลที่คนอื่นอาจมองไม่เห็น แต่ก็ยังเจ็บปวดเสมอ ติดตามสารคดี ‘STAY โลก | ซึม | เศร้า‘ จาก BrandThink Cinema ได้ที่: https://www.brandthink.me/content/documentary-stay/

อ้างอิง

• โควิด-19 ส่งผลร้ายต่อสุขภาพจิตวัยหนุ่มสาว 18-24 ปี มากที่สุด. https://bit.ly/3hGC0B7
• กรมสุขภาพจิต. เครียด–ซึมเศร้า…ช่วงโควิดระบาด ปัญหาสุขภาพจิตที่ต้องเร่งแก้ไข. https://bit.ly/3kpq5t9
• Lare view of books. A Future with No Future: Depression, the Left, and the Politics of Mental Health. https://bit.ly/2TaMwqL
• Prospect magazine. When politics harms your mental health. https://bit.ly/36Cmf7T