อุตสาหกรรมเสื้อแคชเมียร์ เสี่ยงทำให้ ‘เสือดาวหิมะ’ ในมองโกเลีย ถึงคราวสูญพันธุ์

‘เสือดาวหิมะ’ (Snow leopard) เป็นสัตว์อีกชนิดที่ถูกล่าหนักมากในอดีต ชิ้นส่วนร่างกายของมันถูกมนุษย์เอามาใช้ประโยชน์แทบทุกส่วน ไล่ตั้งแต่เอาหนังมาทำเสื้อ เอาเนื้อมาเป็นอาหาร เอากระดูกมาบดเป็นยา ทำให้ทุกวันนี้มีเสือดาวหิมะเหลืออยู่บนโลกเพียง 3,000 กว่าตัวเท่านั้น

ดังชื่อที่ถูกใช้เรียกขาน เสือดาวหิมะเป็นเสือสายพันธุ์ที่อาศัยอยู่ในภูมิภาคที่มีอากาศหนาวเย็น มีหิมะปกคลุม สีขนที่ขาวและสวย ช่วยให้พรางตัวในวันที่ละอองหนาวจากฟ้าร่วงหล่นพรมเต็มพื้นได้เป็นอย่างดี

ปัจจุบันมีเสือดาวหิมะเหลืออยู่ใน 12 ประเทศ และที่ถือว่าเป็นความหวังในการอนุรักษ์จริงๆ ก็มีเพียงแค่กลุ่มที่อยู่ในจีน ภูฏาน เนปาล อินเดีย ปากีสถาน รัสเซีย และมองโกเลีย

โดยเฉพาะที่มองโกเลีย เพิ่งมีการสำรวจจำนวนเสือดาวหิมะเป็นครั้งแรกเมื่อช่วงต้นปี และมาพร้อมกับข่าวดีว่าดินแดนแห่งนี้ยังมีเสือดาวหิมะเหลืออยู่ 900 กว่าตัวด้วยกัน

แต่เรื่องดีๆ ก็มักจะอยู่คู่กับข่าวร้ายเสมอ แม้มองโกเลียจะมีเสือดาวหิมะเหลืออยู่มาก แต่ที่นี่ก็มีการล่าเสือดาวหิมะกันมากเช่นกัน โดยมูลเหตุจูงใจนั้นมาจากการ ‘ล้างแค้น’

ต้นตอของเรื่องนี้ ก็มาจากปัจจัยพื้นฐานง่ายๆ อย่างการผลิต ‘เสื้อขนแพะ’ หรือที่เรารู้จักกันในชื่อ ‘ผ้าแคชเมียร์’ นั่นเอง

มองโกเลีย ถือเป็นแหล่งผลิตผ้าแคชเมียร์รายใหญ่ของโลกมานานนับศตวรรษ ปัจจุบันถือเป็นแหล่งผลิตผ้าอันดับสองของโลก บางปีสามารถผลิตได้ถึง 7,000 ตัน และยิ่งผลิตมากเท่าไหร่ก็ยิ่งต้องเลี้ยงแพะแคชเมียร์เพื่อเอาขนมากขึ้นเท่านั้น

ตามข้อมูลเชิงสถิติพบว่าจากเดิมแผ่นดินมองโกเลียเคยเลี้ยงแพะราว 5 ล้านตัวในปี 1990 ก็เพิ่มมาเป็น 14 ล้านตัวในปี 2010 ปัจจุบันกลับเพิ่มมากถึง 70 ล้านตัว เลยทีเดียว

เหตุที่จำนวนแพะเพิ่มมามหาศาลนั้นเป็นเพราะตลาดการค้าผ้าของประเทศยังคงเติบโตต่อเนื่อง และไม่มีทีท่าจะสะดุดเลยแม้แต่น้อย

ขณะที่การเลี้ยงสัตว์ชนิดอื่นๆ เพื่อเอาเนื้อเอานมไปขาย กลับพบความไม่มั่นคง ตลาดมีความผันผวนตลอด รวมถึงมีคู่แข่งต่างประเทศคอยแย่งส่วนแบ่ง คนที่เคยเลี้ยงสัตว์จึงหันมาเอาดีด้วยการเลี้ยงแพะกันเต็มไปหมด และนั่นก็ทำให้เกิดปัญหาชวนปวดหัวตามมาอีกหลายๆ เรื่อง

การเลี้ยงแพะอาจให้ผลตอบแทนที่ดี แต่นั่นก็ต้องแลกมาด้วยความเสื่อมโทรมของสภาพแวดล้อม เนื่องจากนิสัยการกินของแพะ พวกมันมีพฤติกรรมการกินแบบถอนรากถอนโคน ไม่ได้แทะเล็มเพียงยอดเหมือนสัตว์อื่นๆ เช่น กุย (หรือไซกา) ละมั่งทิเบต หรือแกะสีน้ำเงิน ซึ่งเหล่าล้วนเป็นอาหารของเสือดาวหิมะ

จากที่อดีตกาลแผ่นดินมองโกเลียเคยอุดมด้วยทุ่งหญ้าเขียวขจี วันนี้พื้นที่หลายแห่งก็กลับกลายเป็นทะเลทรายเวิ้งว้างกว้างไกล

เมื่อหญ้าน้อยลง สัตว์อื่นๆ ก็พลอยเดือดร้อนไปด้วย ซึ่งในจำนวนนั้นรวมถึง กุย ละมั่งทิเบต หรือแกะสีน้ำเงิน เหยื่อของเสือดาวหิมะนั่นเอง

แรงกดดันด้านอาหารทำให้สัตว์ป่าท้องถิ่นต้องอพยพไปที่อื่นๆ หรือไม่ก็อดตายไปจำนวนไม่น้อย เรื่องจึงลำบากไปถึงเสือดาวหิมะ

เมื่อไม่มีอะไรให้กิน สุดท้ายเสือดาวหิมะก็ต้องออกมาฆ่าความหิวด้วยแพะที่คนเลี้ยง

เมื่อแพะที่เลี้ยงไว้ยังชีพถูกกิน สุดท้ายไม่วายลงเอยด้วยความเคียดแค้น การออกไล่ล่าเสือดาวหิมะจึงเกิดขึ้น

ไม่มีข้อมูลที่แน่ชัดว่าเสือดาวหิมะถูกฆ่าไปมากเท่าใดจากสาเหตุนี้ เนื่องจากการสำรวจจำนวนเสือดาวหิมะในมองโกเลียเพิ่งเริ่มต้น แต่รายงานความขัดแย้งระหว่างคนกับเสือในภูมิภาคนี้มีข่าวออกมาให้เห็นอยู่ตลอดในช่วงทศวรรษที่ผ่านมา

นอกจากเรื่องราวระหว่างคนเลี้ยงแพะกับเสือดาวหิมะในประเทศมองโกเลีย เรื่องราวทำนองเดียวกันนี้ยังเกิดขึ้นกับสัตว์และผู้คนในประเทศต่างๆ ทั่วโลก เช่น ในประเทศไทย ก็มีกรณีที่พบช้างออกมาทำลายพืชผลทางการเกษตร จนชุมชนบางแห่งถึงขั้นเอาปืนออกมาไล่ยิงช้างเพื่อล้างแค้น

สำหรับกรณีเสือดาวหิมะในมองโกเลีย นักอนุรักษ์ให้ความเห็นว่า การจะปกป้องสัตว์ที่ใกล้สูญพันธุ์นี้ต้องมีมาตรการดำเนินควบคู่กันสองด้าน ทั้งงานอนุรักษ์สัตว์ที่ใกล้สูญพันธุ์ เช่น การฟื้นฟูระบบนิเวศ เพื่อคืนเหยื่อตัวจริงให้กับเสือดาวหิมะ และการควบคุมฝูงแพะ รวมถึงการป้องกัน เช่น การล้อมรั้วหรือมีคอกที่ปลอดภัย หรือการจำกัดจำนวนปริมาณสัตว์เลี้ยงไม่ให้มีมากเกินไป ตลอดจนการกำหนดเขตอนุรักษ์ที่แน่นอน และบังคับใช้กฎหมาย ‘ห้าม’ เลี้ยงสัตว์ในพื้นที่อนุรักษ์โดยเด็ดขาด

จะว่าไปเรื่องนี้ก็เหมือนชะตากรรมที่ถูกกำหนดไว้แบบแปลกๆ

แม้ทุกวันนี้เสือดาวหิมะไม่ถูกล่าเพื่อเอาไปทำเสื้อขนสัตว์โดยตรงเหมือนในอดีต ก็ยังไม่วายถูกล่าเพื่อปกป้องเสื้อขนสัตว์ชนิดอื่นแทน

อ้างอิง:

• IUCN red list. Snow Leopard. https://bit.ly/3xxfvo8
• Conservation Jobs. Cashmere Trade Threatens Snow Leopard Habitat. https://bit.ly/30xR4eJ
• One Green Planet. The Cashmere Trade is Endangering Snow Leopard Populations in Mongolia. https://bit.ly/3oHJlma
• One Green Planet. How Cashmere is Causing Rapid Desertification and Destruction in Mongolia. https://bit.ly/3oHMu5s