บริการ ‘เช่าลูก-หลาน’ ทางเลือกใหม่ของคนสูงวัยในเชียงใหม่ บริการสุดอบอุ่นหัวใจสะท้อนรัฐสวัสดิการไทยอ่อนแรง

เมื่อสัปดาห์ที่ผ่านมา โลกออนไลน์พูดถึง ‘บริการเช่าลูกหลาน’ ที่เกิดขึ้นจริงในจังหวัดเชียงใหม่ ซึ่งเป็นบริการจาก Buddy Home Care ที่ให้คนรุ่นใหม่มารับบทบาทเป็น ‘ลูกหลาน’ ให้กับผู้สูงอายุที่ต้องการใครสักคนเคียงข้างในชีวิตประจำวัน

Buddy Home Care เป็นกิจการเพื่อสังคมที่ต่อยอดมาจากโครงการดูแลผู้สูงอายุที่บ้านโดยอาสาสมัครในประเทศไทย (Volunteer-Based Home Care Program for Thai Older People) ให้บริการดูแลผู้สูงอายุที่ขาดแคลน โดยเน้นการดูแลเฉพาะทาง พร้อมพัฒนากระบวนการต่างๆ เพื่อให้ผู้สูงอายุสามารถช่วยเหลือตัวเองได้ดีขึ้นในระยะยาว

บริการเช่าลูกหลานที่ว่าเป็นบริการใหม่จาก Buddy Home Care โดยผู้ริเริ่มคือ ‘แบงค์ บัดดี้โฮมแคร์’ ที่มองเห็นความโดดเดี่ยวของผู้สูงอายุในเมือง และอยากเข้ามาเติมเต็มด้วยวิธีที่เป็นมนุษย์ที่สุด คือการเป็น ‘ลูก’ ให้เขาในวันที่ลูกจริงๆ ไม่ได้อยู่ข้างๆ โดยมีค่าบริการอยู่ที่ 350 บาทต่อชั่วโมง กลุ่มลูกค้าคือคุณตาคุณยายที่อยู่คนเดียว ต้องการคนพาไปหาหมอ ช่วยจัดยา หรือแม้แต่แค่นั่งคุยกัน ฟังเพลง ดู TikTok หรือย้อนความหลังผ่านรูปเก่าๆ ทำอะไรก็ได้ที่ผู้สูงวัยอยากทำ เปรียบเสมือนเป็นลูกและเพื่อนคุยยามเหงาไปในตัว

นอกจากนั้นยังเปิดโอกาสให้แก่ผู้ที่ต้องการเป็นอาสาสมัคร โดยจะมีการอบรมเพื่อให้เข้ามาเรียนรู้การให้บริการผู้สูงอายุ และเมื่อสอบผ่านมาตรฐานก็สามารถเข้าทำงานเป็น ‘ลูกหลาน’ ให้ผู้สูงอายุเรียกใช้ได้ และรายได้ทั้งหมดจะนำไปใช้ในกิจกรรมช่วยเหลือผู้สูงอายุที่ยากไร้

อย่างไรก็ตาม ในต่างประเทศเองก็มีบริการที่คล้ายกับการเช่าลูกหลานนี้อยู่ หรือเรียกง่ายๆ ว่าบริการเพื่อนร่วมทาง/ผู้ช่วยดูแลรายวันสำหรับผู้สูงอายุ โดยไม่ได้หมายถึงการเช่าลูกหลานตรงตัว แต่เป็นบริการมืออาชีพที่ให้ความรู้สึกเหมือนมีลูกหลานมาช่วยดูแล

แต่ไม่ว่าจะเรียกอย่างไร สิ่งที่ชี้ให้เห็นเหมือนกันนั่นคือ ผู้สูงอายุจำนวนมากกำลังเผชิญความโดดเดี่ยวแบบเรื้อรัง 

โดยเฉพาะประเทศไทยที่เข้าสู่สังคมผู้สูงอายุอย่างสมบูรณ์ (Aged Society) จากข้อมูลพบว่า จำนวนผู้สูงอายุที่อาศัยอยู่คนเดียว เพิ่มจาก 8.7 เปอร์เซ็นต์ ในปี 2557 เป็น 12 เปอร์เซ็นต์ ในปี 2564 โดยจังหวัดเชียงใหม่มีผู้สูงอายุอยู่ลำพังมากถึง 26,673 คน และประมาณ 21.7 เปอร์เซ็นต์ของผู้สูงอายุไทยกำลังเผชิญความโดดเดี่ยว

นอกเหนือจากความโดดเดี่ยวแล้ว การเข้าถึงการรักษาพยาบาลก็เป็นอีกหนึ่งความท้าทายใหญ่สำหรับผู้สูงอายุที่อาศัยอยู่ตามลำพัง 

แม้ในประเทศไทยจะเริ่มมีบริการที่พยายามเข้ามาแก้ปัญหานี้ เช่น บริการพาผู้สูงอายุไปหาหมอโดยเน้นเรื่องการเดินทางและผู้ดูแลเฉพาะทาง ธุรกิจ Home Care หรือ Elderly Assistant ที่เน้นการช่วยเหลือทางกายภาพ กลุ่มจิตอาสาที่รับส่งคุณตาคุณยายไปโรงพยาบาลหรือพาไปทำบุญ แต่สิ่งที่บริการเหล่านี้อาจยังขาด คือความรู้สึกเป็นลูกหลานที่มาพร้อมความผูกพันและบทสนทนาที่เข้าใจ

ที่สำคัญ บริบทนี้ยังสะท้อนถึงข้อจำกัดของรัฐสวัสดิการไทย ที่ยังดูแลผู้สูงอายุได้ไม่ครอบคลุม โดยเฉพาะกลุ่มที่อยู่นอกระบบ เช่น ไม่มีลูกหลาน ไม่มีเงินเก็บ หรือเข้าถึงบริการสาธารณสุขได้ยาก จากข้อมูลยังพบว่ามีผู้สูงอายุที่ได้รับสิทธิจากโครงการลงทะเบียนเพื่อสวัสดิการแห่งรัฐ เพียงแค่ 5.1 ล้านคนเท่านั้น ช่องว่างเหล่านี้เองที่ทำให้บริการอย่าง ‘เช่าลูกหลาน’ จากภาคเอกชนและอาสาสมัครกลายเป็นคำตอบของความเปราะบางในระบบ

ขณะที่หลายประเทศ เช่น ญี่ปุ่น มีระบบดูแลผู้สูงวัยแบบบูรณาการ ทั้งเงินบำนาญ บริการดูแลที่บ้าน การเยี่ยมบ้านโดยเจ้าหน้าที่รัฐ และการออกแบบเมืองให้คนชราใช้ชีวิตได้โดยไม่ต้องพึ่งพาลูกหลาน หรือในกลุ่มประเทศนอร์ดิก อย่างสวีเดนและ นอร์เวย์ ผู้สูงวัยสามารถใช้ชีวิตลำพังได้อย่างมีศักดิ์ศรี ด้วยรัฐสวัสดิการที่ครอบคลุมตั้งแต่ที่อยู่อาศัย การแพทย์ ไปจนถึงการดูแลด้านจิตใจ

ในทางกลับกัน ประเทศไทยยังคงฝากภาระเหล่านี้ไว้กับครอบครัว ในวันที่โครงสร้างครอบครัวกำลังเปลี่ยน ลูกหลานไม่ได้อยู่บ้าน หรือบางคนไม่มีครอบครัวเลย ความว่างเปล่าที่รัฐทิ้งไว้ จึงถูกเติมเต็มด้วยทางออกชั่วคราวจากภาคประชาชน

บริการเช่าลูกหลานนี้จึงไม่ใช่แค่ไอเดียอบอุ่นจากคนรุ่นใหม่ แต่มันคือการเยียวยาความล้มเหลวของระบบรัฐสวัสดิการไทยอย่างเงียบๆ และย้ำเตือนเราว่า ถ้ารัฐไม่สามารถเป็นหลักให้คนชราได้ ความอบอุ่นที่ซื้อได้เป็นรายชั่วโมงก็อาจเป็นทางออกสุดท้ายที่พอมีเหลืออยู่

อ้างอิง:

• ความท้าทายสังคมสูงอายุ “จน-โดดเดี่ยว-เข้าไม่ถึงสวัสดิการ” https://shorturl.asia/0DWJZ
• Buddy HomeCare ใส่ใจดูแลเหมือนคนในครอบครัว https://shorturl.asia/jMlOJ
• Prevalence and associated factors of incident and persistent loneliness among middle-aged and older adults in Thailand https://shorturl.asia/i4MF1