กาชาปองอับเฉา เรื่องเล่าจีนสยาม

ตุ๊กตาหินขนาดต่าง ๆ มีรูปร่างหน้าตา เครื่องแต่งกายอย่างจีนถูกวางเรียงรายทั่วพื้นที่ของวัดอรุณฯ คือภาพจำต่อสิ่งที่เรียกว่า “ตุ๊กตาอับเฉา” ที่ผู้คนเดินผ่านไปมา ถ่ายรูป ไปจนถึงยกมือไหว้ขอพร จนความคุ้นเคยถูกกาลเวลาค่อย ๆ ลบเลือนที่มาของตุ๊กตาหินเหล่านั้น

กระทั่งในเทศกาลบางกอก อาร์ต เบียนนาเล่ 2018 ปรากฏตู้ขายของเล่นอัตโนมัติ “กาชาปอง” ให้แลกเหรียญราคา 100 บาท เพื่อให้หยอดลุ้นตุ๊กตาขนาดจิ๋วที่จำลองเอาตุ๊กตาอับเฉาทั้งหมด 8 แบบ ซึ่งตั้งอยู่ในจุดต่าง ๆ ของวัด เกิดเป็นกระแสให้ทั้งนักท่องเที่ยว ผู้คนที่สนใจ ไปจนถึงนักสะสมเดินทางมาต่อแถวหยอดเหรียญกันจนสินค้าหมดเกลี้ยงในแต่ละวัน

ตู้กาชาปองที่ว่าคือผลงานศิลปะชื่อ “อับเฉาไม่อับเฉา” memorial ball 2018 ของ คมกฤษ เทพเทียน หนึ่งในศิลปินที่สร้างผลงานให้ผู้คนได้มีส่วนร่วมจนเกิดเป็นกระแสและยังมีเจตนาที่จะนำรายได้ส่วนหนึ่งบริจาคเพื่อการกุศล

ความสนใจของผู้คนชุบชิวิตเหล่าตุ๊กตาอับเฉาผ่านการพูดคุย แลกเปลี่ยน บอกเล่าเรื่องราวที่ย้อนไปถึงต้นกรุงรัตนโกสินทร์และก่อนหน้า เมื่อราชสำนักสยามติดต่อการค้ากับจีนจนเจริญรุ่งเรือง ทำให้ชาวจีนบางส่วนโยกย้ายเข้ามาตั้งถิ่นฐาน วัฒนธรรมจีนจึงเผยแพร่ผ่านเส้นทางเดินเรือสำเภา พาหนะที่เหล่าตุ๊กตาหินเดินทางไปมาระหว่างจีน–สยาม

ความสำคัญของตุ๊กตาอับเฉา ที่อาจเป็นมากว่าเครื่องถ่วงเรือแต่คือสินค้าสำคัญในเส้นทางการค้า จนมาเป็นส่วนหนึ่งในรูปแบบศิลปะที่เรียกว่า “พระราชนิยม” ในสมัยรัชกาลที่ 3 ยังเป็นเรื่องที่ถูกศึกษาอย่างไม่มีข้อยุติ

วัตถุที่เป็นประจักษ์พยานทางประวัติศาสตร์ถูกนำมาเล่าใหม่ในพื้นที่ของศิลปะร่วมสมัยกลับฉายภาพให้เห็นความเป็นไทยที่แท้นั้นเกิดจากความหลากหลายที่ผสมกลมกลืนในวิถีชีวิตที่สัมพันธ์กับสายน้ำตั้งแต่อดีตและยังส่งต่อไปสู่อนาคต